Pjesa II – Revolucioni seksual
Nga Fatos Tarifa
Këtë ese ia kushtoj Kastriot (Oti) Gjinit, bashkëkohës i lëvizjeve të mëdha sociale e kulturore të viteve 1960 në Amerikën Veriore dhe në Europën Perëndimore, dhe i pari që solli në muzikën shqiptare dhe në vetdijen e shqiptarëve të brezit të ve
t frymën e asaj epoke përmbysjesh revoluconare. 50 vite pas festivalit-panair “Woodstock” në New York (gusht 1969) dhe 40 vite pas vdekjes së tij (1979), në një moshë fare të re, pa mbushur të tridhjetat, muzika dhe shembulli i Otit mbeten frymëzues edhe për brezat e sotëm.
Sex, Drugs dhe Rock ‘n’ Roll
Si ndikuan vitet 1960 në kulturën dhe në sjelljen seksuale të amerikanëve? Si çdo ngjarje e rëndësishme në histori, edhe revolucioni seksual nuk ka pasur një shkak të vetëm, në kuptimin e një force që e inicioi dhe e vuri në lëvizje. Shkaqet që çuan në revolucionin seksual ishin të shumtë e kompleksë, siç edhe u përpoqa të argumentoj në pjesën e parë të kësaj eseje, duke përshkruar disa nga momentet më të rëndësishëm që karakterizuan Amerikën e pas Luftës së Dytë Botërore, veçanërisht vitet 1960. Ndër to më të rëndësishmit ishin: psikanaliza (veçanërisht idetë radikale të Wilhelm Riech-it), vepra e filozofit Herbert Marsuse Eros and Civilization, zbulimi dhe përdorimi në masë i kontraceptivëve, kërkimet në fushën e seksualitetit nga Kinsey dhe, më vonë, nga Masters dhe Johnson, muzika Rock ‘n’ Roll, “the Beatles”, feminizmi dhe e Majta e Re, protestat kundër Luftës në Vietnam, lëvizjet e gjera sociale të studentëve dhe ato për çlirimin e grave dhe për të drejtat civile etj. Revolucioni seksual ishte një revolucion i vërtetë shoqëror.
Vitet 1960 janë përshkruar zakonisht si një periudhë, në të cilën jeta e rinisë amerikane konsistonte kryesisht në tri gjëra: Sex, Drugs dhe Rock ‘n’ Roll. Këto kultivuan në mendjet e të rinjve utopinë e një jete ku do të zgjidheshin të gjitha problemet e tyre. Në atmosferën që u krijua në fundin e viteve 1960, shprehja If it feels good, do it (“nëse ndihesh mirë, bëje”), u bë një slogan gjerësisht i përhapur në radhët e rinisë. Marijuana, e cila, deri në atë kohë, ishte përdorur fshehurazi, kryesisht nga muzikantët e Jazz-it dhe huliganët, tashmë filloi të përdorej kudo e gjerësisht nga të rinjtë. Përdorimi i saj u bë sinonim i mendjes së hapur dhe i tolerancës për kulturën e brezit të ri të asaj dekade.
Dy prej episodeve më të rëndësishëm të asaj kohe kanë qenë “The Summer of Love”, në San Francisco, më 1967, dhe “Woodstock”, në shtetin e New Jorkut, në gusht të vitit 1969, pra plot 50 vite më parë). “The Summer of Love” ishin pesë muaj që mblodhën së bashku rreth 100 mijë të rinj, studentë, hipi, artistë, poetë dhe muzikantë nga e gjithë Amerika, në një realitet dionisian ekstaze kolektive dhe utopizmi kulturor, imazhet e të cilit u përhapën menjëherë kudo në Shtetet e Bashkuara, duke shënuar, ndoshta, ndarjen më radikale me të kaluarën në shoqërinë, në kulturën dhe në mënyrën e jetesës së milionave amerikanëve. Muzika “Acid Rock”, droga (LSD), nudizmi, seksi i lirë, që i ofrohej kujtdo “si një lloj bamirësie”—të gjitha këto u bënë pjesë e një antikulture që kish nisur të krijohej qysh në fillimet e asaj dekade.
“Woodstock”, nga ana tjetër, ishte një festival muzikor dhe panair arti, në të cilin morën pjesë, për disa ditë me radhë, rreth gjysmë milion njerëz: hippi, studentë, artistë, këngëtarë të shquar, si Jimi Hendrix, Joe Cocker, Janis Joplin, Santana, Joan Baez etj.—të gjithë thuajse në moshat midis 15 dhe 30 vjeç.
Thirrjet për hedonizëm “narcisist” dhe kënaqësi seksuale të çdo lloji si rruga drejt çlirimit dhe, rrjedhimisht, si një detyrë politike ndaj vetes dhe ndaj shoqërisë, ishin një retorikë e fuqishme për brezin e ri të lindur pas Luftës së Dytë Botërore (i ashtuquajturi “generation of baby boomers”), i cili, në vitet 1960 po rritej i mësuar me kulturën konsumeriste. Revolucioni seksual në Amerikë nuk mund të kuptohet pa marrë parasysh këto rrethana dhe këtë atmosferë që u përhap kudo. Wilhem Reich u bë “the father” i atij revolucioni. Siç shkruan David Bennet: “Theksi që Reich vinte te seksualiteti ‘i natyrshëm’ dhe ‘i shëndetshëm’, i çliruar nga neurozat, e kishte nxjerrë tashmë seksin hapur, në diellin kundërkulturor të Kalifornisë, ku, për shembëll, një Fredrick ‘Frits’ Perls, gjithnjë i çveshur, i ofronte free love dhe terapi ‘gestalt’ në Institutin Esalen çdokujt që kërkonte t’i largohej kapitalizmit konsumerist duke kthyer në natyrë”.
Vitet 1960: çlirim apo skandal?
Dy ishin faktorët kryesorë që mundësuan çlirimin seksual të vajzave e të grave: kontraceptivët dhe vendosmëria e tyre për t’i sfiduar e rrëzuar pengesat që u vinin familja, kisha dhe, përgjithësisht, morali sundues i shoqërisë lidhur me seksin para martesës. Seksualitetit—hetero dhe homo—u bë një çështje për të cilën filloi të diskutohej hapur. Kontraceptivët dhe dobësimi i autoritetit të prindërve krijuan kushtet që, veçanërisht vajzat dhe gratë, të eksperimentonin në seks, duke u çliruar nga frika e shtatzanisë të padëshiruar.
Në fakt, shprehja “Revolucioni seksual” u bë metafora e preferuar për të përshkruar ndryshimet që kishin ndodhur dhe që po ndodhnin në qëndrimet ndaj seksit dhe në sjelljen seksuale të amerikanëve në vitet 1960. Tood Gitlin, një sociolog në Universitetin e Kalifornisë në Berkeley, e përshkruan kështu atmosferën e asaj kohe: “Drogë, rock ‘n’ roll dhe sex—të kombinuar bashkë, ose si çlirim, ose si skandal. Ishte më shumë një seks rinor…Ideja e një revolucioni seksual mbështetej nga një diskutim i gjerë publik mbi seksin, që nxitej më tej nga revista Playboy, nga prodhime të reja të Hollivudit, që nuk u ngjanin filmave të viteve1950 dhe nga heqja e censurës mbi librat. Kontraceptivi për gratë, që filloi të përdorej gjithnjë e më shumë në mënyrë rutinë pas vitit 1960, e çliroi seksin nga frika e shtatëzanisë së padëshiruar dhe ndikoi në dobësimin e kontrollit të prindërve mbi trupin dhe mbi aktivitetin seksual të të rinjve”.
Tradicionalisht, seksi ka qenë trajtuar si një çështje pronësie, e institucionalizuar në martesën monogame, në të cilën, burri pretendon monopolin mbi trupin e gruas, mbi punën dhe libidon e saj (dhe prindërit mund të pretendojnë pronësinë e tyre mbi trupin, punën dhe libidon e fëmijëve të tyre). Revolucioni seksual i viteve 1960 afirmoi liberalizmin klasik të John Lock-ut, që e shihte individin si pronar të trupit të vet (një formë e pronës private), që mund të përdoret, shkëmbehet (në martesë), shitet (në prostitucion), ose ndryshohet (kozmetikisht, atletikisht ose transseksualisht) nga një subjekt human që duhet të jetë po aq “i lirë” sa edhe tregu. Tashmë, seksi u bë jo vetëm një kënaqësi, por edhe një afirmim, duke mos qenë më një tabu.
Alfred Kinsey
Ndër idetë që luajtën një rol veçanërisht të madh në revolucionin seksual të viteve 1960 ishte modeli i “preferencës seksuale”, i formuluar nga Alfred Kinsey në dy raportet e tij të famshëm mbi seksualitetin. Me këtë model iu dha një goditje dërrmuese si konfuzionit mbi rolet gjinorë, ashtu dhe përkufizimeve normativë mbi “devijancën” dhe sjelljen “e natyrshme” e të “shëndetshme” seksuale, ose asaj që, deri atëherë, konsiderohej si heteronormativity—fëmijët e lindur meshkuj rriten si burra dhe dëshirojnë seksualisht gra, ndërsa fëmijët e lindur femra bëhen gra dhe dëshirojnë seksualisht burrat.
Modeli i “preferencës seksuale” i ndryshoi pikëpamjen dhe praktikat e mëparshme mjeksore, që e patologjizonin homoseksualitetin. Duke kërkuar “tolerancë” për të drejtën e një pakice që të ushtronte preferencat e veta seksuale, ky model i ri e shpjegonte seksualitetin si një çështjeje zgjedhjeje ose pëlqimi personal, jo si një predispozitë të lindur. Për shkak se ky model argumentonte se çdokush është potencialisht në gjendje që të zgjedhë praktika dhe marrëdhënie seksuale heterodokse, u kalua nga qendrimet deterministe në atë liberale.
Një ndër librat më të shitur në Amerikë, në fundin e viteve 1960, ka qenë Gjithçka që ju gjithnjë keni dashur të dini për seksin (Por kishit frikë të pyesnit). Ky libër, i cili u përkthye dhe u botua në më shumë se 50 vende të botës dhe brenda një kohe të shkurtër u lexua nga më shumë se 100 milionë njerëz, ka pasur një ndikim të jazhtëzakonshëm në liberalizimin e qendrimeve ndaj seksit dhe u bë pjesë e revolucionit seksual në atë kohë. Suksesi i menjëhershëm i këtij libri bëri që, 3 vite më vonë, më 1972, i inspiruar prej tij, Woody Allen të prodhonte një film komedi me të njëjtin titull, i cili, gjithashtu, njohu një sukses të jshtëzakonshëm.
Mistika feminine
Qysh nga lashtësia e Mesjeta, madje edhe në periudhën e hershme të modernitetit, e njohur në Europë si periudha “viktoriane”, deri aty nga mesi i gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, thuajse gjithçka që është shkruar për erosin femëror është shkruar nga meshkujt. Sidoqoftë, lëvizjet e mëdha sociale dhe vetë revolucioni seksual në Amerikë dhe në vendet e tjerë të Perëndimit nuk do të kishin qenë të mundura pa pjesëmarrjen masive—dhe tepër aktive—të vajzave e të grave të reja në to. Në fund të fundit, gratë dhe vajzat ishin “proletariati” i atij revolucioni dhe ai bëhej për çlirimin e tyre.
Sigurisht që pjesëmarrja e grave në atë revolucion ishte përgatitur nga një lëvizje e gjerë feministe, e cila kishte pasur një histori të gjatë në Europën Perëndimore dhe në Amerikë. Ndërgjegjësimi i miliona grave e vajzave për atë çfarë pritej të ndodhte dhe ndodhi në të vërtetë, në fundin e viteve 1960, kishte nisur, pra, kohë më parë. Sidoqoftë, edhe pas disa arritjeve për gratë (kryesisht në fushën e të drejtave politike), të cilat u bënë të mundura me valën e parë e lëvizjes feministe në Amerikë, në fillim të shekullit të 20-të, pozita e gruas në familje e në shoqëri kishte mbetur e nënshtruar pushtetit të burrit. Madje, siç vinte në dukje psikologu i njohur Donald Symons, në veprën e tij tashmë klasike, Evolucioni i seksualitetit human, edhe vetë akti seksual mendohej se ishte “një shërbim, ose një favor” që femrat u bënin meshkujve. Kjo situatë nisi të ndryshonte në vitin 1963, kur Betty Friedan, një gazetare deri në atë kohë thuajse e panjohur, botoi librin e saj Mistika feminine (The Feminine Mystique), i cili e bëri menjëherë të famshme.
I ndikuar nga vepra e shkrimtares së njohur ekzistencialiste, Simone de Beauvoir, Seksi i dytë, e cila erotizmin e shihte si një aspekt të lirisë humane, ndërsa lirinë e vajzave e të grave për ta zgjedhur vetë seksualitetin e tyre si një pjesë shumë të rëndësishme të përpjekjeve të tyre për t’u çliruar nga sundimi patriarkal, ky libër i dha gjeneratës së grave amerikane në atë kohë një zë publik për të protestuar kundër kushteve të tyre humane, pabarazisë në tregun e punës, në familje e në shoqëri dhe mund të thuhet se inspiroi valën e dytë të lëvizjes feministe në Amerikë.
Qysh në faqet e para të librit të saj, Friedan formuloi qartazi të vërtetën esenciale mbi vendin e gruas në shoqërinë amerikane, e cila, në atë kohë, konsiderohej thuajse nga të gjithë si shoqëria më e përparuar në krejt historinë e njerëzimit. Ajo shkruante: “Problemi mbetet ende…i pashprehur, për shumë vite, në mendjet e grave amerikane. Ishte një nxitje e çuditshme, një ndjenjë pakënaqësie, një dëshirë e fortë që gratë ndjenin në mes të shekullit të njëzetë në Shtetet e Bashkuara. Çdo grua jepte e merrte e vetme me të. Ndërsa gruaja rregullonte shtratin, bënte pazar…hante sanduiç…me fëmijët e saj…shtrihej natën në krah të burrit, ajo trembej t’i bënte qoftë edhe vetes së saj pyetjen e heshtur: ‘Është kjo e gjitha?’ Për më shumë se pesëmbëdhjetë vite me radhë asnjë fjalë nuk është thënë për këtë dëshirë të zjarrtë ndër ato miliona fjalë që janë shkruar për gratë, në të gjithë librat dhe artikujt nga ekspertë që u mësonin grave se cili duhej të ishte roli i tyre në kërkim të përmbushjes së dëshirave dhe të nevojave të tyre si gra dhe si nëna. Gratë dëgjonin përherë e vazhdimisht zëra tradicionalë, ose argumente të sofistikuar frojdianë, që u thoshin se ato nuk mund të dëshironin fat më të madh sesa lavdia që u jep feminiteti i tyre. Ekspertët i këshillonin ato se si ta gjenin një burrë dhe ta mbanin atë, si t’i ushqenin fëmijët me gji dhe t’i mësonin të shkonin në banjë…si ta përballonin rebelizmin e adoleshentëve; si të blinin pjatalarëse, të piqnin bukë…të ndërtonin me duart e tyre një pishinë; si të visheshin, si të dukeshin e të silleshin më feminine dhe si ta bënin martesën e tyre më emocionuese; si t’i trajtonin burrat që të mos vdisnin të rinj dhe si t’i ruanin djemtë e tyre nga krimi. Atyre u thuhej se grate, të cilat janë vërtet feminine, nuk duan karrierë, as arsim të lartë dhe as të drejtat politike—pavarësinë dhe mundësitë për të cilat kishin luftuar feministet e dalë mode”.
Freedman vijonte: “Nëse sekreti i përmbushjes së dëshirave femërore qendron në pasjen e fëmijëve, kurrë më parë nuk nuk ka pasur më shumë gra, në kushtet e lirisë së zgjedhjes, që të kenë bërë më shumë fëmijë, në kaq pak vite, me kaq shumë dëshirë. Nëse përgjigjja është dashuria, kurrë nuk ka pasur kaq shumë gra që të kërkojnë dashuri me një vendosmëri të tillë, sa gratë e sotme. Megjithatë, ekziston një dyshim në rritje se problemi mund të mos jetë seksual, edhe pse është i lidhur me seksin. Nga mjekë të shumtë kam dëgjuar fakte për probleme të reja seksuale mes burrave dhe grave—për një uri seksuale kaq të madhe te gratë, saqë burrat nuk arrijnë dot t’ua shuajnë. ‘Ne e kemi bërë gruan një krijesë seksuale’, më thoshte një psikiatër. ‘Ajo nuk ka tjetër identitet veçse si grua dhe si nënë. Ajo as vetë nuk e di se ç’është. Ajo pret tërë ditën t’i kthehet burri natën në shtëpi që ta bëjë të ndihet e gjallë. Por tani është burri ai që nuk është më i interesuar. Është e tmerrshme për një grua që të presë shtrirë, natë pas natë, që burri i saj ta bëjë të ndihet e gjallë…Lloji i orgazmës seksuale që Kinsey evidentoi përmes statistikash të shumta në brezat e fundit të grave amerikane nuk duket se e ka shmangur problemin. Në të kundërt, neuroza të reja po vihen re te gratë—si dhe probleme që ende nuk konsiderohen neuroza—të cilat Freud dhe pasuesit e tij nuk arritën t’i parashikojnë—me simptoma fizike, me shqetësime dhe mekanizma mbrojtës të njëjtë me ato që shkaktohen nga represioni seksual”.
Mistika feminine bëri përshtypje të thellë në kohën kur u botua dhe shumë shpejt u bë një bestseller në Amerikë, me mbi 1 milion kopje të shitura. Ky libër mbetet një ndër tekstet klasikë në letërsinë feministe. Megjithatë, përveç zërave të disa feministeve radikale, deri në vitin 1968 ndërgjegjja dhe përpjekjet kolektive të grave amerikane për t’u organizuar në një lëvizje të gjerë emancipuese mbetën të kufizuara. Lexuesve që dëshirojnë të mësojnë më shumë për atë se çfarë po ndodhte në Amerikë në atë kohë dhe si lindi dhe u zgjerua lëvizja për çlirimin e gruas në atë vend, u rekomandoj të lexojnë një libër nga Shulamith Firestone, Dialektika e Seksit (The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution), botuar në vitin 1970. E ndikuar nga idetë e Marksit dhe të Engelsit, nga Freud, Reich, Marcuse dhe Simone de Beauvoir, Firestone, në atë kohë vetëm 25 vjeç, u përpoq që t’i sintetizojë idetë e tyre në një teori politike feministe radikale. Në librin e saj, ajo shpallte se: “Qëllimi final i revolucionit feminist, ndryshe nga ai i lëvizjes së parë feministe, duhet të jetë jo thjesht eliminimi i privilegjeve të mashkullit, por edhe i vetë dallimeve seksuale: dallimet në organet gjenitale mes qenieve njerëzore nuk do të kenë më rëndësi nga pikëpamja kulturore”.
“Pionierë të një Bote të Re”
Nga gjithçka që kam lexuar deri më sot, sidoqoftë, përshkrimi më mbresëlënës i asaj çfarë ndodhi në Amerikë dhe në Europën Perëndimore në vitet 1960 dhe se si vajzat dhe gratë e përjetuan atë transformim të madh në shoqëritë dhe në jetët e tyre private, më është dukur rrëfimi i psikanalistes dhe kritikes së njohur sociale, Susie Orbach. Ajo shkruan:
“Në vitet 1960, për mua dhe për shumë gra të tjera të brezit tim, që u përpoqëm të angazhoheshim në të, Revolucioni Seksual ishte një ngjarje vërtet çliruese…Nëse një grua dëshironte të ishte seksualisht aktive, kjo s’do të thoshte se ajo do të nxirrte në pah një farë seksualiteti femëror aktiv, pasi, në atë kohë, këtë nuk e kuptonim. Për ne, kjo do të thoshte që të çliroheshim nga kufizimet e monogamisë, do të thoshte që të thyenim shtetin dhe t’u jepnim dërrmën marrëdhënieve monogame; por unë nuk mendoj se ne kishim ndonjë ide se ç’do të thotë kënaqësi seksuale. Ne e dinim se ç’ishte dëshira, por nuk mendoj se e dinim se ç’ishte kënaqësia. Në fazën e parë të para-Feminizmit dhe të Feminizmit thuhej: ‘merr një ****, ose çfarëdo, dhe BËJE!’. Ne duhej ta bënim atë që t’i provonim vetes sonë potencialet tona për çlirim seksual. Unë nuk mendoj se ajo që bënim ishte, në fakt, diçka shumë erotike dhe ne nuk kishim në atë kohë një fjalor erotik”.
Orbach vijon duke thënë se: “Vendosmëria për t’i dhënë fund pronësisë seksuale, pasi kishim lexuar Reich-in tonë dhe Engels-in tonë, nënkuptonte se nga ne kërkohej që të krijonim marrëdhënie seksuale me shumë partnerë dhe të përpiqeshim ta bënim këtë. Sa herë që nuk dilnim në rrugë për të bërë çfarëdo që duhej të bënim politikisht, e mbushnim kohën duke eksperimentuar në seks. Dhe u desh të kalonte mjaft kohë përpara se gratë t’i bënin dëshirat e tyre pjesë të bisedave të tyre…Master dhe Johnson kishin shkruar për anatominë e femrës dhe kishin treguar se si funksionon gruaja; po kështu, ne kishim lexuar The Joy of Sex, por ne kishim nevojë që të kuptonim për veten tonë diçka rreth asaj që vërtet kishte të bënte me ‘Revolucionin Seksual’…Ne e ndjenim se diçka po ndodhte mes hipive, që po e bënin [atë revolucion]; ata ishin të relaksuar seksualisht dhe eksploronin; ne ishim disi sanfrançiskojanë, disi Marcuse dhe një forcë politike që donim shkatërrimin e kapitalizmit e të imperializmit. Ne na dukej vetja si pionierë të një Bote të Re…Ne e kishim lexuar [Wilhelm] Reich-in, i njihnim [Anatoly] Lunacharsky-n, Alexandra Kollontai-n dhe revolucionarët rusë, por ne e kishim seksualisht në zotërim veten tonë në një mënyrë tjetër…në mënyrë militante, anti-monogamiste…Ne ishim një brez shumë arrogant, që u rrit në një periudhë të veçantë historike, dhe mendonim se ishim ne ata që do ta ndryshonim botën…Ne po luftonim që ta ndryshonim konstruktin vaginë-penis; lufta jonë synonte që të definonte një tjetër seksualitet për gratë. Ne nuk ishim programatistë, ne vumë në pikëpyetje dhe sfiduam mënyrën konformiste në të cilën ishte konstruktuar seksualiteti ynë. Sigurisht që ne e nisëm këtë journey për ta shijuar seksin.Njerëz si unë ishim shumë të interesuar të mësonim se ‘çfarë dreqin është seksi?’”.
Kjo atmosferë revolucionare lirie seksuale, në të cilën seksi dhe marrëdhëniet intime mes dy njerëzve filluan të shiheshin si dy gjëra të ndryshme, u përhap thuajse kudo në Europën Perëndimore: në Paris, në Amsterdam, në Londër, në Berlin, në Pragë. Të rinjtë europianë kishin kohë që ishin revoltuar ndaj etikës së krishterë seksuale të prindërve të tyre në radhët e klasës së mesme dhe kërkonin një etikë seksuale të re për brezin e tyre. Në Universitetin e Frankfurtit, demonstruesit e 1968-ës i qëllonin policët me librin e Reich-it The Mass Psychology of Fascism dhe kishin këtë moto: “Lexo Reich dhe bëj siç thotë ai”. Po kështu, një ndër sloganet e famshëm të studentëve parisienë në demonstratat e majit të vitit 1968 ishte ky: Plus je fais l’amour, plus j’ai envie de faire la révolution. Plus je fais la révolution, plus j’ai envie de faire l’amour “Sa më shumë bëj dashuri, aq më shumë dua të bëj revolucion. Sa më shumë bëj revolucion, aq më shumë dua të bëj dashuri”.
Mesazhi i viteve 1960
Jo vetëm në atë kohë, por edhe sot, vitet 1960 janë vlerësuar e vlerësohen jo njëlloj nga kushdo. Opinioni publik dhe ai akademik në Shtetet e Bashkuara nuk ka qenë e mund të mos jetë edhe sot monolit. Nga gjithçka që jam përpjekur të shtjelloj në këtë ese, mund të kuptohet se, në vlerësimin e asaj dekade dhe të zhvillimeve që lidhen me të, amerikanët kanë qenë e janë të polarizuar. Qarqet konservatore në shoqërinë amerikane i kanë vlerësuar dhe i konsiderojnë vitet 1960 si një periudhë, gjatë së cilës, Amerika i humbi vetdijen dhe moralin e saj në vorbullën e zhvillimeve “kaotike” që e shoqëruan atë dekadë, karakteristikë e të cilave u bënë droga, seksi, një sërë programesh sociale joproduktive dhe radikalizmi politik. Jonathan Yardley, fjala vjen, i përshkruan vitet 1960 si “një rebelim adoleshentësh të privilegjuar, që i përkisnin klasës së mesme, i maskuar si një lëvizje politike”. Sipas tij, “Me gjithë retorikën dhe muzikën e zhurshme, vitet 1960 nuk i kontribuan asgjë trashëgimisë kombëtare të Amerikës, të paktën asgjë që një njeri i arsyeshëm mund ta çmojë dhe do të donte ta ruante”. Në krahun liberal, janë të shumtë ata që i solemnizojnë dhe i glorifikojnë vitet 1960 si një “periudhë e artë” revoltash e ndryshimesh sociale të rëndësishme dhe si një kohë ëndrrash dhe utopish, që u shuan në vitet 1980, nën administratën Reagan-Bush.
Veprat e shumë autorëve amerikanë që janë përpjekur ta sintetizojnë e ta shjegojnë sociologjikisht dekadën e viteve 1960 karakterizohen nga një frymë polemike. Ndër më të rëndësishme prej tyre, shkruar pikërisht në fund të asaj dekade, janë libri Lindja e një kundërkulture, nga Theodore Roszak (1969), dhe Konflikti i brezave, nga Lewis Feuer (1969). Studime dhe libra të tjerë, të botuar më vonë, gjithashtu, ose i kanë glorifikuar vitet 1960, ose e kanë vlerësuar atë dekadë si burimin e radikalizmit amerikan, apo si “shkakun e të gjitha veseve dhe të këqijave që karakterizojnë shoqërinë e sotme amerikane”. Të tjerë studime i përshkruajnë vitet 1960 si një metaforë, si një aspekt i jetës amerikane, siç ishte qëndrimi ndaj seksit, apo letërsia që u prodhua gjatë asaj dekade.
Unë vet mendoj se ajo çfarë ndodhi në Amerikë dhe në Europën Perëndimore në fundin e viteve 1960 e ndryshoi radikalisht jo vetëm mënyrën se si ne mendojmë, gjykojmë dhe flasim sot për seksin, për marrëdhëniet gjinore, për martesën dhe divorcin, por edhe mënyrën se si e kuptojmë dhe e duam të jetë marrëdhënien mes shtetit dhe shoqërisë. Siç është shprehur shkrimtari i njohur amerikan, Charles Reich, në vitet 1960, Amerika njohu një transformim të jashtëzakonshëm, që ishte rezultat i krijimit të “një ndërgjegjeje të re, të çliruar, në terrenin djerrë të shtetit korporatist”.
Duke folur për rëndësinë e asaj dekade nga perspektiva e saj si një nxënëse në shkollë të mesme në atë kohë, Hillary Clinton e sintetizon atë periudhë me këto fjalë: “Mesazhi më i madh i viteve 1960 ishte vërtet çlironjës…Zgjidhe vetë jetën tënde, merri ti vendimet për veten tënde. Kjo ishte një gjë e madhe për Amerikën”.
Nga Fatos Tarifa
Këtë ese ia kushtoj Kastriot (Oti) Gjinit, bashkëkohës i lëvizjeve të mëdha sociale e kulturore të viteve 1960 në Amerikën Veriore dhe në Europën Perëndimore, dhe i pari që solli në muzikën shqiptare dhe në vetdijen e shqiptarëve të brezit të ve
t frymën e asaj epoke përmbysjesh revoluconare. 50 vite pas festivalit-panair “Woodstock” në New York (gusht 1969) dhe 40 vite pas vdekjes së tij (1979), në një moshë fare të re, pa mbushur të tridhjetat, muzika dhe shembulli i Otit mbeten frymëzues edhe për brezat e sotëm.
Sex, Drugs dhe Rock ‘n’ Roll
Si ndikuan vitet 1960 në kulturën dhe në sjelljen seksuale të amerikanëve? Si çdo ngjarje e rëndësishme në histori, edhe revolucioni seksual nuk ka pasur një shkak të vetëm, në kuptimin e një force që e inicioi dhe e vuri në lëvizje. Shkaqet që çuan në revolucionin seksual ishin të shumtë e kompleksë, siç edhe u përpoqa të argumentoj në pjesën e parë të kësaj eseje, duke përshkruar disa nga momentet më të rëndësishëm që karakterizuan Amerikën e pas Luftës së Dytë Botërore, veçanërisht vitet 1960. Ndër to më të rëndësishmit ishin: psikanaliza (veçanërisht idetë radikale të Wilhelm Riech-it), vepra e filozofit Herbert Marsuse Eros and Civilization, zbulimi dhe përdorimi në masë i kontraceptivëve, kërkimet në fushën e seksualitetit nga Kinsey dhe, më vonë, nga Masters dhe Johnson, muzika Rock ‘n’ Roll, “the Beatles”, feminizmi dhe e Majta e Re, protestat kundër Luftës në Vietnam, lëvizjet e gjera sociale të studentëve dhe ato për çlirimin e grave dhe për të drejtat civile etj. Revolucioni seksual ishte një revolucion i vërtetë shoqëror.
Vitet 1960 janë përshkruar zakonisht si një periudhë, në të cilën jeta e rinisë amerikane konsistonte kryesisht në tri gjëra: Sex, Drugs dhe Rock ‘n’ Roll. Këto kultivuan në mendjet e të rinjve utopinë e një jete ku do të zgjidheshin të gjitha problemet e tyre. Në atmosferën që u krijua në fundin e viteve 1960, shprehja If it feels good, do it (“nëse ndihesh mirë, bëje”), u bë një slogan gjerësisht i përhapur në radhët e rinisë. Marijuana, e cila, deri në atë kohë, ishte përdorur fshehurazi, kryesisht nga muzikantët e Jazz-it dhe huliganët, tashmë filloi të përdorej kudo e gjerësisht nga të rinjtë. Përdorimi i saj u bë sinonim i mendjes së hapur dhe i tolerancës për kulturën e brezit të ri të asaj dekade.
Dy prej episodeve më të rëndësishëm të asaj kohe kanë qenë “The Summer of Love”, në San Francisco, më 1967, dhe “Woodstock”, në shtetin e New Jorkut, në gusht të vitit 1969, pra plot 50 vite më parë). “The Summer of Love” ishin pesë muaj që mblodhën së bashku rreth 100 mijë të rinj, studentë, hipi, artistë, poetë dhe muzikantë nga e gjithë Amerika, në një realitet dionisian ekstaze kolektive dhe utopizmi kulturor, imazhet e të cilit u përhapën menjëherë kudo në Shtetet e Bashkuara, duke shënuar, ndoshta, ndarjen më radikale me të kaluarën në shoqërinë, në kulturën dhe në mënyrën e jetesës së milionave amerikanëve. Muzika “Acid Rock”, droga (LSD), nudizmi, seksi i lirë, që i ofrohej kujtdo “si një lloj bamirësie”—të gjitha këto u bënë pjesë e një antikulture që kish nisur të krijohej qysh në fillimet e asaj dekade.
“Woodstock”, nga ana tjetër, ishte një festival muzikor dhe panair arti, në të cilin morën pjesë, për disa ditë me radhë, rreth gjysmë milion njerëz: hippi, studentë, artistë, këngëtarë të shquar, si Jimi Hendrix, Joe Cocker, Janis Joplin, Santana, Joan Baez etj.—të gjithë thuajse në moshat midis 15 dhe 30 vjeç.
Thirrjet për hedonizëm “narcisist” dhe kënaqësi seksuale të çdo lloji si rruga drejt çlirimit dhe, rrjedhimisht, si një detyrë politike ndaj vetes dhe ndaj shoqërisë, ishin një retorikë e fuqishme për brezin e ri të lindur pas Luftës së Dytë Botërore (i ashtuquajturi “generation of baby boomers”), i cili, në vitet 1960 po rritej i mësuar me kulturën konsumeriste. Revolucioni seksual në Amerikë nuk mund të kuptohet pa marrë parasysh këto rrethana dhe këtë atmosferë që u përhap kudo. Wilhem Reich u bë “the father” i atij revolucioni. Siç shkruan David Bennet: “Theksi që Reich vinte te seksualiteti ‘i natyrshëm’ dhe ‘i shëndetshëm’, i çliruar nga neurozat, e kishte nxjerrë tashmë seksin hapur, në diellin kundërkulturor të Kalifornisë, ku, për shembëll, një Fredrick ‘Frits’ Perls, gjithnjë i çveshur, i ofronte free love dhe terapi ‘gestalt’ në Institutin Esalen çdokujt që kërkonte t’i largohej kapitalizmit konsumerist duke kthyer në natyrë”.
Vitet 1960: çlirim apo skandal?
Dy ishin faktorët kryesorë që mundësuan çlirimin seksual të vajzave e të grave: kontraceptivët dhe vendosmëria e tyre për t’i sfiduar e rrëzuar pengesat që u vinin familja, kisha dhe, përgjithësisht, morali sundues i shoqërisë lidhur me seksin para martesës. Seksualitetit—hetero dhe homo—u bë një çështje për të cilën filloi të diskutohej hapur. Kontraceptivët dhe dobësimi i autoritetit të prindërve krijuan kushtet që, veçanërisht vajzat dhe gratë, të eksperimentonin në seks, duke u çliruar nga frika e shtatzanisë të padëshiruar.
Në fakt, shprehja “Revolucioni seksual” u bë metafora e preferuar për të përshkruar ndryshimet që kishin ndodhur dhe që po ndodhnin në qëndrimet ndaj seksit dhe në sjelljen seksuale të amerikanëve në vitet 1960. Tood Gitlin, një sociolog në Universitetin e Kalifornisë në Berkeley, e përshkruan kështu atmosferën e asaj kohe: “Drogë, rock ‘n’ roll dhe sex—të kombinuar bashkë, ose si çlirim, ose si skandal. Ishte më shumë një seks rinor…Ideja e një revolucioni seksual mbështetej nga një diskutim i gjerë publik mbi seksin, që nxitej më tej nga revista Playboy, nga prodhime të reja të Hollivudit, që nuk u ngjanin filmave të viteve1950 dhe nga heqja e censurës mbi librat. Kontraceptivi për gratë, që filloi të përdorej gjithnjë e më shumë në mënyrë rutinë pas vitit 1960, e çliroi seksin nga frika e shtatëzanisë së padëshiruar dhe ndikoi në dobësimin e kontrollit të prindërve mbi trupin dhe mbi aktivitetin seksual të të rinjve”.
Tradicionalisht, seksi ka qenë trajtuar si një çështje pronësie, e institucionalizuar në martesën monogame, në të cilën, burri pretendon monopolin mbi trupin e gruas, mbi punën dhe libidon e saj (dhe prindërit mund të pretendojnë pronësinë e tyre mbi trupin, punën dhe libidon e fëmijëve të tyre). Revolucioni seksual i viteve 1960 afirmoi liberalizmin klasik të John Lock-ut, që e shihte individin si pronar të trupit të vet (një formë e pronës private), që mund të përdoret, shkëmbehet (në martesë), shitet (në prostitucion), ose ndryshohet (kozmetikisht, atletikisht ose transseksualisht) nga një subjekt human që duhet të jetë po aq “i lirë” sa edhe tregu. Tashmë, seksi u bë jo vetëm një kënaqësi, por edhe një afirmim, duke mos qenë më një tabu.
Alfred Kinsey
Ndër idetë që luajtën një rol veçanërisht të madh në revolucionin seksual të viteve 1960 ishte modeli i “preferencës seksuale”, i formuluar nga Alfred Kinsey në dy raportet e tij të famshëm mbi seksualitetin. Me këtë model iu dha një goditje dërrmuese si konfuzionit mbi rolet gjinorë, ashtu dhe përkufizimeve normativë mbi “devijancën” dhe sjelljen “e natyrshme” e të “shëndetshme” seksuale, ose asaj që, deri atëherë, konsiderohej si heteronormativity—fëmijët e lindur meshkuj rriten si burra dhe dëshirojnë seksualisht gra, ndërsa fëmijët e lindur femra bëhen gra dhe dëshirojnë seksualisht burrat.
Modeli i “preferencës seksuale” i ndryshoi pikëpamjen dhe praktikat e mëparshme mjeksore, që e patologjizonin homoseksualitetin. Duke kërkuar “tolerancë” për të drejtën e një pakice që të ushtronte preferencat e veta seksuale, ky model i ri e shpjegonte seksualitetin si një çështjeje zgjedhjeje ose pëlqimi personal, jo si një predispozitë të lindur. Për shkak se ky model argumentonte se çdokush është potencialisht në gjendje që të zgjedhë praktika dhe marrëdhënie seksuale heterodokse, u kalua nga qendrimet deterministe në atë liberale.
Një ndër librat më të shitur në Amerikë, në fundin e viteve 1960, ka qenë Gjithçka që ju gjithnjë keni dashur të dini për seksin (Por kishit frikë të pyesnit). Ky libër, i cili u përkthye dhe u botua në më shumë se 50 vende të botës dhe brenda një kohe të shkurtër u lexua nga më shumë se 100 milionë njerëz, ka pasur një ndikim të jazhtëzakonshëm në liberalizimin e qendrimeve ndaj seksit dhe u bë pjesë e revolucionit seksual në atë kohë. Suksesi i menjëhershëm i këtij libri bëri që, 3 vite më vonë, më 1972, i inspiruar prej tij, Woody Allen të prodhonte një film komedi me të njëjtin titull, i cili, gjithashtu, njohu një sukses të jshtëzakonshëm.
Mistika feminine
Qysh nga lashtësia e Mesjeta, madje edhe në periudhën e hershme të modernitetit, e njohur në Europë si periudha “viktoriane”, deri aty nga mesi i gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, thuajse gjithçka që është shkruar për erosin femëror është shkruar nga meshkujt. Sidoqoftë, lëvizjet e mëdha sociale dhe vetë revolucioni seksual në Amerikë dhe në vendet e tjerë të Perëndimit nuk do të kishin qenë të mundura pa pjesëmarrjen masive—dhe tepër aktive—të vajzave e të grave të reja në to. Në fund të fundit, gratë dhe vajzat ishin “proletariati” i atij revolucioni dhe ai bëhej për çlirimin e tyre.
Sigurisht që pjesëmarrja e grave në atë revolucion ishte përgatitur nga një lëvizje e gjerë feministe, e cila kishte pasur një histori të gjatë në Europën Perëndimore dhe në Amerikë. Ndërgjegjësimi i miliona grave e vajzave për atë çfarë pritej të ndodhte dhe ndodhi në të vërtetë, në fundin e viteve 1960, kishte nisur, pra, kohë më parë. Sidoqoftë, edhe pas disa arritjeve për gratë (kryesisht në fushën e të drejtave politike), të cilat u bënë të mundura me valën e parë e lëvizjes feministe në Amerikë, në fillim të shekullit të 20-të, pozita e gruas në familje e në shoqëri kishte mbetur e nënshtruar pushtetit të burrit. Madje, siç vinte në dukje psikologu i njohur Donald Symons, në veprën e tij tashmë klasike, Evolucioni i seksualitetit human, edhe vetë akti seksual mendohej se ishte “një shërbim, ose një favor” që femrat u bënin meshkujve. Kjo situatë nisi të ndryshonte në vitin 1963, kur Betty Friedan, një gazetare deri në atë kohë thuajse e panjohur, botoi librin e saj Mistika feminine (The Feminine Mystique), i cili e bëri menjëherë të famshme.
I ndikuar nga vepra e shkrimtares së njohur ekzistencialiste, Simone de Beauvoir, Seksi i dytë, e cila erotizmin e shihte si një aspekt të lirisë humane, ndërsa lirinë e vajzave e të grave për ta zgjedhur vetë seksualitetin e tyre si një pjesë shumë të rëndësishme të përpjekjeve të tyre për t’u çliruar nga sundimi patriarkal, ky libër i dha gjeneratës së grave amerikane në atë kohë një zë publik për të protestuar kundër kushteve të tyre humane, pabarazisë në tregun e punës, në familje e në shoqëri dhe mund të thuhet se inspiroi valën e dytë të lëvizjes feministe në Amerikë.
Qysh në faqet e para të librit të saj, Friedan formuloi qartazi të vërtetën esenciale mbi vendin e gruas në shoqërinë amerikane, e cila, në atë kohë, konsiderohej thuajse nga të gjithë si shoqëria më e përparuar në krejt historinë e njerëzimit. Ajo shkruante: “Problemi mbetet ende…i pashprehur, për shumë vite, në mendjet e grave amerikane. Ishte një nxitje e çuditshme, një ndjenjë pakënaqësie, një dëshirë e fortë që gratë ndjenin në mes të shekullit të njëzetë në Shtetet e Bashkuara. Çdo grua jepte e merrte e vetme me të. Ndërsa gruaja rregullonte shtratin, bënte pazar…hante sanduiç…me fëmijët e saj…shtrihej natën në krah të burrit, ajo trembej t’i bënte qoftë edhe vetes së saj pyetjen e heshtur: ‘Është kjo e gjitha?’ Për më shumë se pesëmbëdhjetë vite me radhë asnjë fjalë nuk është thënë për këtë dëshirë të zjarrtë ndër ato miliona fjalë që janë shkruar për gratë, në të gjithë librat dhe artikujt nga ekspertë që u mësonin grave se cili duhej të ishte roli i tyre në kërkim të përmbushjes së dëshirave dhe të nevojave të tyre si gra dhe si nëna. Gratë dëgjonin përherë e vazhdimisht zëra tradicionalë, ose argumente të sofistikuar frojdianë, që u thoshin se ato nuk mund të dëshironin fat më të madh sesa lavdia që u jep feminiteti i tyre. Ekspertët i këshillonin ato se si ta gjenin një burrë dhe ta mbanin atë, si t’i ushqenin fëmijët me gji dhe t’i mësonin të shkonin në banjë…si ta përballonin rebelizmin e adoleshentëve; si të blinin pjatalarëse, të piqnin bukë…të ndërtonin me duart e tyre një pishinë; si të visheshin, si të dukeshin e të silleshin më feminine dhe si ta bënin martesën e tyre më emocionuese; si t’i trajtonin burrat që të mos vdisnin të rinj dhe si t’i ruanin djemtë e tyre nga krimi. Atyre u thuhej se grate, të cilat janë vërtet feminine, nuk duan karrierë, as arsim të lartë dhe as të drejtat politike—pavarësinë dhe mundësitë për të cilat kishin luftuar feministet e dalë mode”.
Freedman vijonte: “Nëse sekreti i përmbushjes së dëshirave femërore qendron në pasjen e fëmijëve, kurrë më parë nuk nuk ka pasur më shumë gra, në kushtet e lirisë së zgjedhjes, që të kenë bërë më shumë fëmijë, në kaq pak vite, me kaq shumë dëshirë. Nëse përgjigjja është dashuria, kurrë nuk ka pasur kaq shumë gra që të kërkojnë dashuri me një vendosmëri të tillë, sa gratë e sotme. Megjithatë, ekziston një dyshim në rritje se problemi mund të mos jetë seksual, edhe pse është i lidhur me seksin. Nga mjekë të shumtë kam dëgjuar fakte për probleme të reja seksuale mes burrave dhe grave—për një uri seksuale kaq të madhe te gratë, saqë burrat nuk arrijnë dot t’ua shuajnë. ‘Ne e kemi bërë gruan një krijesë seksuale’, më thoshte një psikiatër. ‘Ajo nuk ka tjetër identitet veçse si grua dhe si nënë. Ajo as vetë nuk e di se ç’është. Ajo pret tërë ditën t’i kthehet burri natën në shtëpi që ta bëjë të ndihet e gjallë. Por tani është burri ai që nuk është më i interesuar. Është e tmerrshme për një grua që të presë shtrirë, natë pas natë, që burri i saj ta bëjë të ndihet e gjallë…Lloji i orgazmës seksuale që Kinsey evidentoi përmes statistikash të shumta në brezat e fundit të grave amerikane nuk duket se e ka shmangur problemin. Në të kundërt, neuroza të reja po vihen re te gratë—si dhe probleme që ende nuk konsiderohen neuroza—të cilat Freud dhe pasuesit e tij nuk arritën t’i parashikojnë—me simptoma fizike, me shqetësime dhe mekanizma mbrojtës të njëjtë me ato që shkaktohen nga represioni seksual”.
Mistika feminine bëri përshtypje të thellë në kohën kur u botua dhe shumë shpejt u bë një bestseller në Amerikë, me mbi 1 milion kopje të shitura. Ky libër mbetet një ndër tekstet klasikë në letërsinë feministe. Megjithatë, përveç zërave të disa feministeve radikale, deri në vitin 1968 ndërgjegjja dhe përpjekjet kolektive të grave amerikane për t’u organizuar në një lëvizje të gjerë emancipuese mbetën të kufizuara. Lexuesve që dëshirojnë të mësojnë më shumë për atë se çfarë po ndodhte në Amerikë në atë kohë dhe si lindi dhe u zgjerua lëvizja për çlirimin e gruas në atë vend, u rekomandoj të lexojnë një libër nga Shulamith Firestone, Dialektika e Seksit (The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution), botuar në vitin 1970. E ndikuar nga idetë e Marksit dhe të Engelsit, nga Freud, Reich, Marcuse dhe Simone de Beauvoir, Firestone, në atë kohë vetëm 25 vjeç, u përpoq që t’i sintetizojë idetë e tyre në një teori politike feministe radikale. Në librin e saj, ajo shpallte se: “Qëllimi final i revolucionit feminist, ndryshe nga ai i lëvizjes së parë feministe, duhet të jetë jo thjesht eliminimi i privilegjeve të mashkullit, por edhe i vetë dallimeve seksuale: dallimet në organet gjenitale mes qenieve njerëzore nuk do të kenë më rëndësi nga pikëpamja kulturore”.
“Pionierë të një Bote të Re”
Nga gjithçka që kam lexuar deri më sot, sidoqoftë, përshkrimi më mbresëlënës i asaj çfarë ndodhi në Amerikë dhe në Europën Perëndimore në vitet 1960 dhe se si vajzat dhe gratë e përjetuan atë transformim të madh në shoqëritë dhe në jetët e tyre private, më është dukur rrëfimi i psikanalistes dhe kritikes së njohur sociale, Susie Orbach. Ajo shkruan:
“Në vitet 1960, për mua dhe për shumë gra të tjera të brezit tim, që u përpoqëm të angazhoheshim në të, Revolucioni Seksual ishte një ngjarje vërtet çliruese…Nëse një grua dëshironte të ishte seksualisht aktive, kjo s’do të thoshte se ajo do të nxirrte në pah një farë seksualiteti femëror aktiv, pasi, në atë kohë, këtë nuk e kuptonim. Për ne, kjo do të thoshte që të çliroheshim nga kufizimet e monogamisë, do të thoshte që të thyenim shtetin dhe t’u jepnim dërrmën marrëdhënieve monogame; por unë nuk mendoj se ne kishim ndonjë ide se ç’do të thotë kënaqësi seksuale. Ne e dinim se ç’ishte dëshira, por nuk mendoj se e dinim se ç’ishte kënaqësia. Në fazën e parë të para-Feminizmit dhe të Feminizmit thuhej: ‘merr një ****, ose çfarëdo, dhe BËJE!’. Ne duhej ta bënim atë që t’i provonim vetes sonë potencialet tona për çlirim seksual. Unë nuk mendoj se ajo që bënim ishte, në fakt, diçka shumë erotike dhe ne nuk kishim në atë kohë një fjalor erotik”.
Orbach vijon duke thënë se: “Vendosmëria për t’i dhënë fund pronësisë seksuale, pasi kishim lexuar Reich-in tonë dhe Engels-in tonë, nënkuptonte se nga ne kërkohej që të krijonim marrëdhënie seksuale me shumë partnerë dhe të përpiqeshim ta bënim këtë. Sa herë që nuk dilnim në rrugë për të bërë çfarëdo që duhej të bënim politikisht, e mbushnim kohën duke eksperimentuar në seks. Dhe u desh të kalonte mjaft kohë përpara se gratë t’i bënin dëshirat e tyre pjesë të bisedave të tyre…Master dhe Johnson kishin shkruar për anatominë e femrës dhe kishin treguar se si funksionon gruaja; po kështu, ne kishim lexuar The Joy of Sex, por ne kishim nevojë që të kuptonim për veten tonë diçka rreth asaj që vërtet kishte të bënte me ‘Revolucionin Seksual’…Ne e ndjenim se diçka po ndodhte mes hipive, që po e bënin [atë revolucion]; ata ishin të relaksuar seksualisht dhe eksploronin; ne ishim disi sanfrançiskojanë, disi Marcuse dhe një forcë politike që donim shkatërrimin e kapitalizmit e të imperializmit. Ne na dukej vetja si pionierë të një Bote të Re…Ne e kishim lexuar [Wilhelm] Reich-in, i njihnim [Anatoly] Lunacharsky-n, Alexandra Kollontai-n dhe revolucionarët rusë, por ne e kishim seksualisht në zotërim veten tonë në një mënyrë tjetër…në mënyrë militante, anti-monogamiste…Ne ishim një brez shumë arrogant, që u rrit në një periudhë të veçantë historike, dhe mendonim se ishim ne ata që do ta ndryshonim botën…Ne po luftonim që ta ndryshonim konstruktin vaginë-penis; lufta jonë synonte që të definonte një tjetër seksualitet për gratë. Ne nuk ishim programatistë, ne vumë në pikëpyetje dhe sfiduam mënyrën konformiste në të cilën ishte konstruktuar seksualiteti ynë. Sigurisht që ne e nisëm këtë journey për ta shijuar seksin.Njerëz si unë ishim shumë të interesuar të mësonim se ‘çfarë dreqin është seksi?’”.
Kjo atmosferë revolucionare lirie seksuale, në të cilën seksi dhe marrëdhëniet intime mes dy njerëzve filluan të shiheshin si dy gjëra të ndryshme, u përhap thuajse kudo në Europën Perëndimore: në Paris, në Amsterdam, në Londër, në Berlin, në Pragë. Të rinjtë europianë kishin kohë që ishin revoltuar ndaj etikës së krishterë seksuale të prindërve të tyre në radhët e klasës së mesme dhe kërkonin një etikë seksuale të re për brezin e tyre. Në Universitetin e Frankfurtit, demonstruesit e 1968-ës i qëllonin policët me librin e Reich-it The Mass Psychology of Fascism dhe kishin këtë moto: “Lexo Reich dhe bëj siç thotë ai”. Po kështu, një ndër sloganet e famshëm të studentëve parisienë në demonstratat e majit të vitit 1968 ishte ky: Plus je fais l’amour, plus j’ai envie de faire la révolution. Plus je fais la révolution, plus j’ai envie de faire l’amour “Sa më shumë bëj dashuri, aq më shumë dua të bëj revolucion. Sa më shumë bëj revolucion, aq më shumë dua të bëj dashuri”.
Mesazhi i viteve 1960
Jo vetëm në atë kohë, por edhe sot, vitet 1960 janë vlerësuar e vlerësohen jo njëlloj nga kushdo. Opinioni publik dhe ai akademik në Shtetet e Bashkuara nuk ka qenë e mund të mos jetë edhe sot monolit. Nga gjithçka që jam përpjekur të shtjelloj në këtë ese, mund të kuptohet se, në vlerësimin e asaj dekade dhe të zhvillimeve që lidhen me të, amerikanët kanë qenë e janë të polarizuar. Qarqet konservatore në shoqërinë amerikane i kanë vlerësuar dhe i konsiderojnë vitet 1960 si një periudhë, gjatë së cilës, Amerika i humbi vetdijen dhe moralin e saj në vorbullën e zhvillimeve “kaotike” që e shoqëruan atë dekadë, karakteristikë e të cilave u bënë droga, seksi, një sërë programesh sociale joproduktive dhe radikalizmi politik. Jonathan Yardley, fjala vjen, i përshkruan vitet 1960 si “një rebelim adoleshentësh të privilegjuar, që i përkisnin klasës së mesme, i maskuar si një lëvizje politike”. Sipas tij, “Me gjithë retorikën dhe muzikën e zhurshme, vitet 1960 nuk i kontribuan asgjë trashëgimisë kombëtare të Amerikës, të paktën asgjë që një njeri i arsyeshëm mund ta çmojë dhe do të donte ta ruante”. Në krahun liberal, janë të shumtë ata që i solemnizojnë dhe i glorifikojnë vitet 1960 si një “periudhë e artë” revoltash e ndryshimesh sociale të rëndësishme dhe si një kohë ëndrrash dhe utopish, që u shuan në vitet 1980, nën administratën Reagan-Bush.
Veprat e shumë autorëve amerikanë që janë përpjekur ta sintetizojnë e ta shjegojnë sociologjikisht dekadën e viteve 1960 karakterizohen nga një frymë polemike. Ndër më të rëndësishme prej tyre, shkruar pikërisht në fund të asaj dekade, janë libri Lindja e një kundërkulture, nga Theodore Roszak (1969), dhe Konflikti i brezave, nga Lewis Feuer (1969). Studime dhe libra të tjerë, të botuar më vonë, gjithashtu, ose i kanë glorifikuar vitet 1960, ose e kanë vlerësuar atë dekadë si burimin e radikalizmit amerikan, apo si “shkakun e të gjitha veseve dhe të këqijave që karakterizojnë shoqërinë e sotme amerikane”. Të tjerë studime i përshkruajnë vitet 1960 si një metaforë, si një aspekt i jetës amerikane, siç ishte qëndrimi ndaj seksit, apo letërsia që u prodhua gjatë asaj dekade.
Unë vet mendoj se ajo çfarë ndodhi në Amerikë dhe në Europën Perëndimore në fundin e viteve 1960 e ndryshoi radikalisht jo vetëm mënyrën se si ne mendojmë, gjykojmë dhe flasim sot për seksin, për marrëdhëniet gjinore, për martesën dhe divorcin, por edhe mënyrën se si e kuptojmë dhe e duam të jetë marrëdhënien mes shtetit dhe shoqërisë. Siç është shprehur shkrimtari i njohur amerikan, Charles Reich, në vitet 1960, Amerika njohu një transformim të jashtëzakonshëm, që ishte rezultat i krijimit të “një ndërgjegjeje të re, të çliruar, në terrenin djerrë të shtetit korporatist”.
Duke folur për rëndësinë e asaj dekade nga perspektiva e saj si një nxënëse në shkollë të mesme në atë kohë, Hillary Clinton e sintetizon atë periudhë me këto fjalë: “Mesazhi më i madh i viteve 1960 ishte vërtet çlironjës…Zgjidhe vetë jetën tënde, merri ti vendimet për veten tënde. Kjo ishte një gjë e madhe për Amerikën”.
