Tetë kuriozitete, që ndoshta nuk i dinit mbi ujin
Struktura kimike e ujit, substanca më e bollshme tek qelizat dhe qeniet e gjalla, përcaktohet nga formimi i lidhjeve të veçanta midis molekulave. Dhe janë pikërisht këto lidhje, të quajtura “hidrogjenore”, të cilat i japin ujit disa veti tipike që shpjegojnë edhe disa kuriozitete shumë interesante. Le të shohim disa prej tyre.
- Pse duhet të ulim gazin kur vlon uji?
Sepse temperatura në të cilën vlon uji varet vetëm nga presioni atmosferik (në nivelin e detit është fiks 100 gradë Celcius). Ndaj, rritja e gazit shërben vetëm për ta avulluar më shpejt atë.
- Pse uji i ngrohtë ndihmon më shumë në pastrimin e yndyrnave sesa uji i ftohtë?
Varet nëse përdorni sapun apo jo. Pa sapun, tretshmëria e yndyrnave zvogëlohet me rritjen e temperaturës. Shpjegimi qëndron tek lloji i lidhjes kimike që lidh bashkë molekulat e ujit (H2O), e ashtuquajtura “lidhje hidrogjenore”. Molekulat e H2O, kanë formë “V”-je dhe priren të ngjiten njëra me tjetrën si magnetë të vegjël, duke formuar një rrjet të aftë të “mbështjellë” rreth molekulave të yndyrës. Kur uji është më i ngrohtë, rrjeta është më e deformuar dhe është më e vështirë të përfshihen molekulat e yndyrës. Por kur ujit i shtohet sapun, e kundërta është e vërtetë.
- Pse akulli noton mbi ujë?
Normalisht një substancë është më e dendur në një gjendje të ngurtë sesa të lëngët. Prandaj, akulli duhet të fundoset. Por kur uji ngurtësohet bëhet më pak i dendur, ndaj akulli noton. Shkaku? Lidhjet hidrogjenore të cilat, kur ndodh ngurtësimi i rreshtojnë molekulat në mënyrë të tillë që ato të jenë më larg nga njëra-tjetra.
- Pse rrëshqasim në akull?
Thuhet shpesh se akulli është i rrëshqitshëm, pasi në sipërfaqen e tij formohet një shtresë e hollë uji. Në fakt studimet e fundit, tregojnë se shtresa “lubrifikuese” është atje, por ajo është e përbërë nga uji i përzier me mikro-fragmente akulli që krijohen nga fërkimet.
- Pse uji i nxehtë ngrin më shpejt sesa ai i ftohtë?
Ndryshe nga uji i ftohtë, uji i nxehtë avullon, dhe për këtë arsye, pas një kohe të caktuar, sasia që duhet të ngrijë zvogëlohet. Për më tepër, uji i ftohtë përmban më shumë gazra të tretura, dhe prania e këtyre substancave tenton të ulë temperaturën në të cilën fillon ngrirja, duke ngadalësuar procesin.
Së fundmi, në një lëng të nxehtë lëvizjet e konveksionit (nga lart poshtë dhe anasjelltas) janë më të mëdha, dhe kjo parandalon që të krijohet një shtresë e hollë akulli në sipërfaqe në fillim të ngrirjes, e cila në ujë të ftohtë ka efektin e izolimi termik të pjesës akoma të lëngshme, duke ngadalësuar ngrirjen e mëtejshme.
- Pse nuk skadon uji në shishe?
Nëse ruhet dhe mbrohet nga ndotja uji mineral nuk “skadon” duke mbetur gjithmonë i pijshëm, edhe nëse me kalimin e kohës mund të humbasë disa karakteristika dhe cilësi (humbje e dioksidit të karbonit, depozitim të kripërave minerale).
- Pse pikat e ujit marrin formë sferike?
Kjo është veti e lëngjeve,e quajtur “tensioni sipërfaqësor”. Ajo është pasojë e veprimit të forcës kohezive midis molekulave (që është e natyrës elektrostatike):ndërsa molekulat brenda lëngut tërhiqen nga të gjitha pjesët nga molekulat e tjera, ato të vendosura në sipërfaqe tërhiqen vetëm nga molekulat themelore, duke u tërhequr më pas drejt qendrës. Kësisoj pika e ujit merr një formë sferike.
- Pse uji është një lëng unik?
Siç e përmendëm në fillim, përgjigja ka të bëjë me strukturën mikroskopike në të cilën molekulat H2O lidhen me njëra-tjetrën me anë të lidhjeve hidrogjenore. Këto lidhje, ndër të tjera, bëjnë të mundur të paktën dy gjeometri të ndryshme në të cilat mund të vendosen molekulat. Në njërën nga këto dy forma (më pak e dendura), secila molekulë H2O është e rrethuar nga katër të tjera të rregulluara në një gjeometri tetraedrale.
/ Focus – Bota.al
