Kombre - Marcel Proust

[daniel00]

Që prej shumë vitesh, nga Kombreja, gjithçka që nuk ishte teatri dhe drama e vajtjes sime në shtrat, nuk ekzistonte më për mua, kur, një ditë dimri, siç isha duke u kthyer në shtëpi, nëna ime, duke më parë që kisha mërdhirë, më këshilloi të pija, ndryshe nga zakoni im, një filxhan çaj. Fillimisht nuk pranova, pastaj, nuk e di përse, ndërrova mendje. Kërkoi të sillnin një prej atyre ëmbëlsirave të vogla e buçkane të quajtura Madlena të Vogla, që ngjajnë sikur u është dhënë forma në flegrën e vijëzuar të një guaske Sen-Zhak* Guaskat kanë qenë simboli i pelegrinëve që shkuan për shekuj të tërë nga gjithë katolicizmi në Santiago de Compostela, në Galici, krahinë e Spanjës, ku prehet trupi i Shën Zhakut të Madh, që besohej se ishte sjellë aty nëpërmjet një mrekullie. Nga një largësi 140 kilometra prej Finisterës dhe Oqeanit Atlantik, besimtarët e kishin zakon t’i merrnin në fund të udhëtimit guaskat dhe t’i vendosnin në mantel, si dëshmi dhe kujtim i përballimit të aq shumë mundimeve, me anë të përkushtimit. Ëmbëlsirat e bëra në formë guaskash u quajtën «madlena të vogla» apo «madleneta». Dhe menjëherë, mekanikisht, i brengosur nga dita e vrenjtur dhe perspektiva e një të nesërme të zymtë, ngrita deri në buzë një lugë të vogël çaji ku kisha lënë të zbutej një copëz madlene* Nga emri femëror Madlen, ëmbëlsira e vogël në formë guaske të fryrë, është e gatuar me brumë prej vezësh të rrahura, sheqeri, mielli, gjalpi të shkrirë, të aromatizuar me limon ose me lule portokalli. Por, në të njëjtin çast që gllënka e përzier me thërrime të ëmbëlsirës preku qiellzën time, u drithërova, i vëmendshëm ndaj diçkaje të jashtëzakonshme që ndodhte brenda meje. Një kënaqësi e thellë më kishte pushtuar, veçuar, pa patur idenë e shkakut së saj. Papritur, m’i kishte bërë të pandjeshme të përpjetat dhe të tatëpjetat e jetës, të padëmshme shkatërrimet e saj, të rreme përkohësinë e saj, në të njëjtën mënyrë që vepron dashuria, duke më mbushur me një esencë të çmueshme: ose më mirë, kjo esencë nuk ishte tek unë, ishte vetja ime. Kisha reshtur së ndieri veten të rëndomtë, të parëndësishëm, të vdekshëm. Nga kishte mundur të më vinte ky ngazëllim i fuqishëm? Ndieja që ishte i lidhur me shijen e çajit dhe të ëmbëlsirës, por e tejkalonte pafundësisht, nuk duhet të ishte i të njëjtës natyrë. Nga vinte? Çfarë domethënie kishte? Ku ta mbërtheja? Pi një gllënkë të dytë ku nuk gjej asgjë më shumë se te e para, një të tretë që më jep një çikë më pak se e dyta. Është koha që të ndaloj, efekti i pijes duket se po pakësohet. Është e qartë, e vërteta që kërkoj nuk është në të, por brenda meje. Çaji e ka zgjuar, por nuk e njeh dhe s’mund të bëjë gjë tjetër veçse ta përsëritë në mënyrë të papërcaktuar, sa vjen e me më pak forcë, po atë dëshmi që unë nuk arrij ta ftilloj dhe që do të doja të paktën të mund ta pyes përsëri dhe ta rigjej të pandryshuar, në dispozicionin tim, pak më vonë, për një shpjegim vendimtar. Ul filxhanin dhe i kthehem mendjes sime. I takon asaj të gjejë të vërtetën. Por si? Pasiguri e vështirë, çdo herë që mendja ndihet e lënë mbrapa nga vetvetja; kur ajo, kërkimtarja, është në të njëjtën kohë edhe vendi i errët ku duhet të kërkojë dhe ku e gjithë përvoja e saj nuk do t’i shërbejë për asgjë. Të kërkojë? Jo vetëm aq: të krijojë. Është përpara diçkaje që nuk ekziston ende e që vetëm ajo mund ta bëjë të vërtetë, e pastaj ta detyrojë të hyjë në rrezen e dritës së saj.
Dhe nis përsëri të pyes veten, cila mund të ishte kjo gjendje e panjohur, që nuk sillte asnjë provë logjike, por vetëm qartësinë e lumturisë së saj, të realitetit të saj para të cilit të tjerat zhdukeshin. Dua të provoj ta bëj të rishfaqet. Shkoj mbrapa me mendje në çastin kur piva lugën e parë të çajit. Gjej sërish të njëjtën gjendje, pa një dritë të re. I kërkoj mendjes sime një sforcim të mëtejshëm, për të sjellë edhe një herë ndijimin që ikën. Dhe që asgjë të mos ndërpresë hovin me të cilin do të mundohet ta kapë përsëri, largoj çdo pengesë, çdo ide të huaj, mbroj veshët e mi dhe vëmendjen time nga zhurmat e dhomës ngjitur. Por, duke ndier mendjen që lodhet pa ia arritur, përkundrazi e detyroj të gjejë atë shkujdesje që i mohoja, për të menduar diçka tjetër, që të marrë veten, para një orvatjeje të fundit. Pastaj, një herë të dytë, i krijoj zbrazëtinë përqark, i rivë përpara shijen ende të freskët të asaj gllënke të parë dhe ndiej brenda meje të fërgëllojë diçka që zhvendoset, që do të donte të ngrihej, diçka që dukej se i ishte hequr spiranca, në një thellësi të madhe; nuk e di ç’është, por ngjitet ngadalë; ndiej rezistencën dhe dëgjoj zhurmën e largësive të përshkuara.
Sigurisht, kjo gjë që dridhet kështu në thellësinë e vetëvetes, duhet të jetë shëmbëllimi, kujtimi pamor, që, i lidhur me atë shije, përpiqet ta ndjekë deri tek unë. Por përpiqet shumë larg, shumë ngatërrueshëm; mezi perceptoj pasqyrimin e papërcaktuar në të cilin bashkëshkrihet vorbulla e pakapshme e ngjyrave të trazuara; por nuk arrij të dalloj formën, ta pyes, si ndaj përkthyeses së vetme të mundshme, të më përkthejë dëshminë e bashkëkohëses së saj, të shoqes së saj të pandashme, shijes, t’i kërkojë të më zbulojë për cilën rrethanë të veçantë, për cilën kohë të së shkuarës bëhet fjalë.
A do të arrijë vallë ai kujtim në sipërfaqe të vetëdijes sime të qartë, çasti i dikurshëm që tërheqja e një çasti identik ka ardhur nga aq larg të nxitë, të tronditë, të ngrejë nga thellësia më e madhe e vetes? Nuk di. Tani nuk ndiej më asgjë, ka ndaluar, mbase ka zbritur sërish; kushedi nëse do të ngjitet përsëri ndonjëherë nga errësira e tij? Dhjetë herë më është dashur të rifilloj, të prirem drejt tij . Dhe çdo herë frika që na largon nga çdo punë e vështirë, nga çdo vepër e rëndësishme, më ka këshilluar të heq dorë, të pi çajin tim duke menduar thjesht për mërzitë e mia të së tashmes, për dëshirat e mia të së nesërmes që bluhen në mendje pa mund.
Dhe papritur, kujtimi më është shfaqur. Ajo shije ishte e njëjta e copëzës së madlenës, të dielën në mëngjes, në Kombre (sepse atë ditë nuk dilja para orës së meshës), kur shkoja ta përshëndetja në dhomën e saj, që hallë Leonia më jepte, pasi e kishte zhytur në çajin e saj të zakonshëm apo të blirit. Pamja e madlenës së vogël nuk më kishte kujtuar gjë, para se të ndieja shijen; ndoshta sepse, duke i pasë parë shpesh më vonë, pa i ngrënë, në raftet e ëmbëltarëve, shëmbëllesa e tyre kishte lënë ato ditë të Kombresë për t’u lidhur me të tjera më të vonshme; ndoshta sepse, prej atyre kujtimeve të braktisura aq gjatë jashtë kujtesës, asgjë nuk mbijetonte, gjithçka ishte shpërbërë; format — dhe gjithashtu ajo e guaskës së vogël të ëmbëlsirës, aq shumë sensuale nën rrudhat e saj të përpikta dhe të devotshme — ishin zhdukur, apo, fashitur, kishin humbur forcën e përhapjes që do t’u kishte lejuar të arrinin vetëdijen. Por, kur nga një e shkuar e largët nuk mbetet më asgjë, pas vdekjes së të gjallëve, pas shkatërrimit të gjërave, të vetme, më të paqëndrueshme por më të gjalla, më të ndara nga lënda, më ngulmuese, më besnike, era dhe shija mbeten ende për shumë kohë, si shpirtra, duke kujtuar, duke pritur, duke shpresuar, në rrënimin e gjithçkaje tjetër, duke mbajtur pa shtrembëruar, në piklën e tyre shumë të imët, ndërtesën e paanë të kujtimit.
Dhe sapo pata njohur shijen e copëzës së madlenës, të njomur në çaj bliri, që më jepte halla (ndonëse nuk dija ende, dhe do të më duhej të lija për shumë më vonë zbulimin e arsyes pse ai kujtim më bënte aq të lumtur), në çast shtëpia e vjetër ngjyrë hiri në rrugën ku ishte dhoma e saj, iu përshtat si një skenë teatri, shtëpisë së vogël që ishte nga ana e kopshtit, të ndërtuar prapa për prindërit e mi (atë pjesë të shkëputur që vetëm sa e kisha rishikuar deri atëherë); dhe me shtëpinë, qytetin, sheshin ku më dërgonin para drekës, rrugët ku shkoja të bëja blerje nga mëngjesi në mbrëmje me mot të mirë e të keq, rrugicat në të cilat mund të kalohej nëse koha ishte e mirë. Dhe si në atë lojë, që japonezët argëtohen duke njomur në një tas porcelane të mbushur me ujë, copëza letre deri atëherë të padallueshme nga njëra tjetra që, sapo lagen shtendosen, përdridhen, ngjyrosen, bëhen të veçanta, shndërrohen në lule, shtëpi, personazhe njerëzore të qëndrueshme e që mund të njihen; po ashtu, tani, të gjitha lulet e kopshtit tonë edhe ato të parkut të Suanit, edhe zambakët e ujit të Vivonës, edhe njerëzit e mirë të fshatit edhe shtëpitë e tyre të vogla edhe kisha edhe e gjithë Kombreja edhe rrethinat e saj, e gjitha kjo që është duke marrë formë dhe qëndrueshmëri, është shfaqur, qytet dhe kopshte, nga filxhani im i çajit.