Nga Albert Shala
Tregim i jetuar
Që kur kam ardhur sërish këtu në Amerikë, një shqiptaro-amerikan të cilin e kam njohur para ca kohësh, më ka marrë disa herë në telefon duke më thënë “Kur do të takohemi, kur do te takohemi”. Më mori edhe mbrëmë. Ishte shumë dashamirës, meqë ia kam thënë që e kam të vështirë të orientohem në këtë vend të madh. Iu përgjigja meqë nesër është e premte dhe mbesa del nga shkolla ne ora 3, ndryshe nga ditët e tjera që del në orën 12 e gjysmë, mund të takohemi ku të duash. Ai e di që për mua e vetmja detyrë këtu në Amerikë, ku kam ardhur si pensionist pranë familjes së djalit, është të çoj e të marr mbesën e vogël në shkolle. Nuk e kemi larg shtëpisë shkollën, pastaj këto dalje në mëngjes e në drekë sikur më bëjnë mirë, se me shpijnë këmbët.
E lame takimin me të njohurin në South Station, një ndër stacionet me te mëdha të rrjetit te transportit ne qytetin ku jetoj, sepse kryqëzohen trenat, metroja dhe me duket edhe autobusët interubanë.
Në ora 10 pa njëzetë isha para stacionit dhe u futa në sallën e madhe, ngaqë bënte goxha ftohtë. Ndoshta një mijë njerëz ishin duke pritur të niseshin për diku, disa duke ngrënë, duke lexuar a duke u vërtitur së koti, kurse unë i huaji dhe i vetmuari kisha kryqëzuar duart, siç e kam zakonin, në këtë pritje ku minuta më dukej shumë më e gjatë, prandaj ulesha e ngrihesha nga karrigia sepse shumë kalimtarë më dukeshin si i njohuri im, ngaqë ishin të mbështjellë me shalle apo kishin rrasur kapele të shumëllojta në kokë.
Amerikanët, kur nis dimri i vërtetë këtyre anëve, më duket sikur nuk i kushtojnë asnjë rëndësi pamjes së jashtëme, asaj që në e quajmë si paraqitja formale, jo me rroba të hekurosura, me këmishë të kollarisura a kollare gjithfarëshe. Nuk njoh ndonjë popull më të thjeshtë se ata, ndonëse nuk kam ndonjë njohje kushedi çfarë për botën që na rrethon.
Prit e prit dhe i njohuri im s’po dukej. Në një çast, pasi isha ulur duke menduar se s’ka gjë më të ligë se pritja, dhe për t’i kaluar gjithsesi ato çaste e ora më dukej sikur s’dinte të ecte, në një copë letër po bëja ca llogari që s’më dilnin e s’më dilnin, kur befas kthej kokën dhe e shoh të njohurin tim të ulur e si të përhumbur, dhe e thërras në emër.
I them se kam më se 40 minuta që pres. Ai me thotë që unë kam thuajse po aq. Por kemi qenë kurriz më kurriz me sa duket, më thotë duke qeshur, dhe mua s’më mbetet tjetër veçse, pasi i shtrëngoj dorën, ta pyes me frazat rutinë “Si jeni?, si i ke fëmijët?, po gruan?”, dhe vazhdoj me frazën e kotë “këtu në Amerikë nuk është nevoja që të presësh racionet e druve, si te ne, le pastaj për t’i ngjitur ato në katin e pestë, atje ku e kam unë shtëpinë”.
Dhe qesha. Kështu bëri edhe i njohuri im.
E ndjej që me ato fjalë dua të thyej akullin e pritjes, atë ndjenjë “fajtori pa faj”, që sikur na ka mbërthyer të dyve dhe nuk na lë të jemi të shpenguar.
Ai porosit kafe, pasi ka marrë miratimin tim vetëm me pulitjen e qepallave, dhe shpejt një grua e zeshkët më lë në duar dy kupa të madha letre në të cilat pihet kafeja këndej, ndërkohë që i njohuri im ka shkuar të marrë sheqerin duke më pyetur me gjysmë zëri: si e pi, me shumë a me pak?
Me pak, i them, dhe vazhdoj se, që kur i kam provuar për herë të parë të tilla kafe të stërmëdha në këto kupa kartoni, ato më kanë shërbyer edhe për të ngrohur duart. Këtej bën dimër, vëlla, jo si tek ne!
Ai më miraton me kokë, duke më thënë: Ekspres pale të gjesh këndej. Harroje!
Ai është nja dhjete vjet më i madh nga unë dhe ka këtu plot 13 vjet.
Pas çdo telefonate të tij kam thënë me vete: me siguri që do prej meje ndonjë informacion nga atdheu, do të shkëmbejë ndonjë mendim për politikën atje, apo nuk kaloi edhe një fushate e ashpër zgjedhjesh pak muaj më përpara.
Në fakt më kishte ftuar, e thënë shkoqur, thjeshtë për të llafosur. Siç më shpjegoi, dy djemtë i ka të martuar dhe jetojnë disi larg prej tij; Kur kanë ardhur janë vendosur në një lagje të largët të këtij qyteti të madh, lagje i thënçin sepse ka më shumë banorë se çdo qytet atje në atdheun tonë. Atij as i shkon në mendje se mund të lëvizë prej andej jo sepse nuk do, por sepse e sheh të pamundur. Ndoshta për këtë zgjedhje ndikon mosha, ndoshta paaftësia për tú ambientuar në këtë vend të stërmadh, ndoshta fëmijët, por edhe sepse kur kanë ardhur këndej familjarisht e kanë shitur shtëpinë në atdhe, e praktikisht edhe po të duan të kthehen s’kanë se ku, së paku hë për hë.
Nga përtesa a s’di përse, më thotë, di vetëm pesë fjalë anglisht, se nuk mësohet gjuha e huaj, more vëlla, në moshën tonë, por do ti qe nuk mund t’i jap as maqinës, vazhdon, ndonëse e kam provuar dhe desh lashë kokën këtu e dhjetë vjet më parë. E, pra, pa maqinë këtu, të duket vetja sikur je i burgosur, shton, duke parë nga unë, dhe e mbyll fjalinë duke më thënë, megjithëse siç e dinë të gjithë, liria këtu është me pashë.
Përse më keni kërkuar?- kjo pyetje, e thënë me një ndjenje respekti për moshën e tij, më erdhi disa herë në grykë por zë nuk nxora.
Ai me një dëshirë të papërmbajtur më tregonte histori nga e kaluara, një, dy, tre, nga kooperativa bujqësore ku kishte punuar, duke përmendur shumë emra njerëzish, krejtësisht të panjohur nga unë.
E dëgjoja me vëmendje sepse tregonte shumë bukur, me theksime të vrullshme, mes të tjerave edhe me plot situata komike, dhe gjithnjë i shoqëronte fjalët me një nënqeshje. Por nuk ishte gaz, ishte diçka e zbehtë, sikur ai me sytë e mendjes po shihte një film bardh e zi për ndodhi të një kohe që nuk mund të kthehet pas.
Veç ta dëgjoje me çfarë pasioni fliste! Ai kishte nevojë për të folur, pa e ndërprerë, prandaj vetëm duhej të kishe durim ta dëgjoje, sepse edhe kur nisja unë, disi me mirësjellje, të rrëfeja ndonjë ngjarje të përafërt me ato për të cilat më fliste gjithë pasion ai, më ndërpriste shpejt e shpejt dhe vazhdonte si një mitraloz i vjetër të rreshtonte fjalë të tjera, situata, konflikte, zgjidhje, një jetë plot dallgë, siç më tha. S’la shok e mik pa përmendur, duke thënë shpesh “ndjesë pastë”, duke iu përvijuar në fytyrë një si ngërç. Ai shpaloste kështu përpara meje një jetë të tërë, me dëshirën që të rrëfente gjithçka, qoftë edhe ca nuanca të pa rëndësishme jete, që si gjithkujt, edhe atij i ishin fshehur të ndrydhura në labirintet e pafundme të trurit, me dëshirën që të dalin një ditë, kurdo, në dritë të diellit, siç del një zhytës pas kredhjes së tij në ujërat e detit.
Ngaqë sa herë që vij këtu ndjehem si i humbur në këtë vend, krejtësisht i ndryshëm nga jeta që bëj atje në qytetin ku jetoj, sepse jam në mes të një turme të stërmadhe e laramane në gjithçka, e cila në rrugë shoh që ecën thuajse vetëm në maqina dhe në të tilla mjedise është “vetë zot e vetë shkop”, si në një lëvizje brouniane, kur u takuam i thashë “Ju qofshi që jetoni këtu. Këtu s’e merr vesh i pari të dytin. Ndryshe është atje tek ne. Të pihet një kafe, del; Të bëhet një muhabet, takon një shok; Ke të njohur e farefis, ke shokë që nga fëminia, kurse këtu të merr malli të shohësh një njeri që të shikon në sy, pa le të të njohë”.
Ndoshta ia thashë ato fjalë sepse isha mërzitur duke e pritur, ndoshta sepse po bëhesh një muaj që kisha ardhur këtu, duke ndryshuar shumëçka në ritmin e jetës, në marrëdhëniet me njerëzit, duke ndjerë sidomos mungesën e shokëve të vjetër atje në atdhe, atë ngrohtësi që më rrethon në bisedat me ta.
As nuk doja t’ía dija se me ato fjalë sikur kisha vënë dorë mbi një plagë akoma të pambyllur në shpirtin e tij. Aq më tepër nuk e kuptova efektin e tyre edhe pas tri orëve e ca që ndejtëm së bashku – ai trego e unë dëgjo -, sepse i shkujdesur, e thuajse me të qeshur i përsërita, “Ju qofshi që jetoni këtu!”.
– Eh, more vëlla,- më tha pasi heshti një çast,- çfarë të bën fëmija s’ta bën Perëndia. Isha mirë e bukur atje në vendin tim, por ç’t’u bëj djemve, ç’t’i bej gruas! Ata më sollën këtu. Tani më merr malli të flas me një njeri dhe s’kam me kë. Gruaja, si të gjitha gratë në këtë moshë, as ma vërshëllen. Vetëm kur jam sëmurë ndonjëherë, me grip dhe me një si bllokim në zemër, për të cilën mjekët më thanë se nuk është ndonjë gjë serioze, ajo kujtohet se edhe unë jam në këtë botë. Djemtë vijnë ngandonjëherë, siç thonë, për të parë mamanë. Ndoshta e kam gabim, por mua më është mbushur mendja që ata nuk harrojnë se kam qenë gjithnjë i sertë me ta. Dy nipat, fëmijët e djalit të madh, se i vogli nuk ka fëmijë, kur i takoj dhe i pyes për mësimet, me thonë “More gjysh, gjithnjë me moralizime ti”. Ata, bereqaversen, e dinë gjuhen amtare, por pas atyre dy tre fjalëve më kthejnë shpinën sikur të më thonë “Ç’na mërzite edhe ti, gjysho”. Jam i bindur që do të ndërrojnë, ngaqë po rriten, siç jam i bindur se mund e do të kthehen një ditë atje ku kanë lindur. Njëri nga djemtë e ka mendjen e ndarë, do të shkojë në vendlindje.
I njohuri im heshti, më në fund heshti, dhe uli kokën. Vetëm mes buzëve i vinte një si pikëpyetje a pikëçuditëse, sikur po numëronte diçka të padukshme.
– Ja përse të mora në telefon,- vazhdoi pas pak, – që të shkëmbejmë ndonjë llaf, sepse edhe një shok të vjetër që kam këtu, ka ikur tek djali i tij në Fllorida, – ll-në e theksoi fort, ndoshta si amerikanët -, se kështu bën përhera – vjen këndej në verë dhe ikën në dimër. Po unë ku të mbytem? Për të ardhur në atdhe më duhen një mijë dollarë për vete e një mijë për gruan, se vetëm nuk e lë, pale që as ajo s’më le të bëj hap. Për të lexuar, s’lexoj dot se edhe sytë po më lënë. Per te pire ndonjë gote, s’kam me ke. Për te punuar s’mundem se nuk di te flas gjuhen e këtyre. Atëherë, kujt i duhem unë këtu? Perse jam unë këtu? Sepse deshën fëmijët e me sollën, sepse thonin me mburrje pas demokracisë: Kemi patur gjyshin në Amerikë, e kemi patur të famshëm- hiç fare !, e kemi patur të pasur – hiç fare!, por na la, ama, si peshqesh, mua dhe gruan që të bëhemi amerikanë se s’bën. Po kujt i duhem unë këtu, se nuk t’u përgjigja? Askujt.
Heshti përsëri, aq sa m’u duk se s’kishte për të folur më, por vetëm për një çast, sepse pastaj tha vrullshëm: E, megjithatë, shpesh kur nuk jam i dëshpëruar si këto ditë, them me vete “God bles America!” Po përse, thua ti? Sepse Amerika po më jep asistencë, mua dhe gruas, sa katër pensione në muaj që marr atje, megjithëse lashë kockat kodrave dhe fushave; Sepse djemtë m’u bënë të mbarë dhe nuk hynë në shtigje të liga, që fatkeqësisht atje në vendin tonë të bëjnë pusi. E di si themi nga anët tona,- vazhdoi,-“Shtegu i lig të merr dyfekun”.
Kishim arritur në qendër te stacionin ku do të merrnim trenin të dy. Ai zbriste disa milje pas meje, siç më tha, tre ndalesa më tej. Më preu edhe mua një gjysmë bilete normale, si të isha “old man”, duke më shkelur syrin para dy grave të zeshkëta që na liruan rrugën.
Në tren thuajse nuk folëm fare. Duke u përshëndetur, sepse do të zbrisja, më pyeti:
– Deri kur do të qëndrosh këndejza?
– Deri në fund të prillit, – iu përgjigja.
Ndërsa ndjeheshin frenat e trenit që shtrëngoheshin mbi shina, ai vazhdoi:
– Po nëse vdes, a do të më vish për një kafe të fortë, si ato që pijmë andej nga anët tona?
E pashë me dhembje. I qesha, por s’kishte më kohë për të nxjerrë asnjë fjale, sepse treni i rëndë lëvizi përsëri me vrull dhe unë mbeta në platformë si i hedhur në të pa vetëdije, siç hidhet diçka pa vlerë në një qoshe rruge. Ai sakaq kishte ngritur dorën si për të më përshëndetur në segmentin e fundit të sekondës që më shihte akoma pa hyrë treni në tunelin e errët.
E çfarë mund t’i thosha edhe nëse mund të më dëgjonte?!, pyeta veten. Asgjë nuk do t’i thosha, pas atyre fjalëve që më tha kur po ndaheshim ” Eh, vëlla, nuk është lehtë të jesh edhe shqiptar, edhe amerikan””!
Tregim i jetuar
Që kur kam ardhur sërish këtu në Amerikë, një shqiptaro-amerikan të cilin e kam njohur para ca kohësh, më ka marrë disa herë në telefon duke më thënë “Kur do të takohemi, kur do te takohemi”. Më mori edhe mbrëmë. Ishte shumë dashamirës, meqë ia kam thënë që e kam të vështirë të orientohem në këtë vend të madh. Iu përgjigja meqë nesër është e premte dhe mbesa del nga shkolla ne ora 3, ndryshe nga ditët e tjera që del në orën 12 e gjysmë, mund të takohemi ku të duash. Ai e di që për mua e vetmja detyrë këtu në Amerikë, ku kam ardhur si pensionist pranë familjes së djalit, është të çoj e të marr mbesën e vogël në shkolle. Nuk e kemi larg shtëpisë shkollën, pastaj këto dalje në mëngjes e në drekë sikur më bëjnë mirë, se me shpijnë këmbët.
E lame takimin me të njohurin në South Station, një ndër stacionet me te mëdha të rrjetit te transportit ne qytetin ku jetoj, sepse kryqëzohen trenat, metroja dhe me duket edhe autobusët interubanë.
Në ora 10 pa njëzetë isha para stacionit dhe u futa në sallën e madhe, ngaqë bënte goxha ftohtë. Ndoshta një mijë njerëz ishin duke pritur të niseshin për diku, disa duke ngrënë, duke lexuar a duke u vërtitur së koti, kurse unë i huaji dhe i vetmuari kisha kryqëzuar duart, siç e kam zakonin, në këtë pritje ku minuta më dukej shumë më e gjatë, prandaj ulesha e ngrihesha nga karrigia sepse shumë kalimtarë më dukeshin si i njohuri im, ngaqë ishin të mbështjellë me shalle apo kishin rrasur kapele të shumëllojta në kokë.
Amerikanët, kur nis dimri i vërtetë këtyre anëve, më duket sikur nuk i kushtojnë asnjë rëndësi pamjes së jashtëme, asaj që në e quajmë si paraqitja formale, jo me rroba të hekurosura, me këmishë të kollarisura a kollare gjithfarëshe. Nuk njoh ndonjë popull më të thjeshtë se ata, ndonëse nuk kam ndonjë njohje kushedi çfarë për botën që na rrethon.
Prit e prit dhe i njohuri im s’po dukej. Në një çast, pasi isha ulur duke menduar se s’ka gjë më të ligë se pritja, dhe për t’i kaluar gjithsesi ato çaste e ora më dukej sikur s’dinte të ecte, në një copë letër po bëja ca llogari që s’më dilnin e s’më dilnin, kur befas kthej kokën dhe e shoh të njohurin tim të ulur e si të përhumbur, dhe e thërras në emër.
I them se kam më se 40 minuta që pres. Ai me thotë që unë kam thuajse po aq. Por kemi qenë kurriz më kurriz me sa duket, më thotë duke qeshur, dhe mua s’më mbetet tjetër veçse, pasi i shtrëngoj dorën, ta pyes me frazat rutinë “Si jeni?, si i ke fëmijët?, po gruan?”, dhe vazhdoj me frazën e kotë “këtu në Amerikë nuk është nevoja që të presësh racionet e druve, si te ne, le pastaj për t’i ngjitur ato në katin e pestë, atje ku e kam unë shtëpinë”.
Dhe qesha. Kështu bëri edhe i njohuri im.
E ndjej që me ato fjalë dua të thyej akullin e pritjes, atë ndjenjë “fajtori pa faj”, që sikur na ka mbërthyer të dyve dhe nuk na lë të jemi të shpenguar.
Ai porosit kafe, pasi ka marrë miratimin tim vetëm me pulitjen e qepallave, dhe shpejt një grua e zeshkët më lë në duar dy kupa të madha letre në të cilat pihet kafeja këndej, ndërkohë që i njohuri im ka shkuar të marrë sheqerin duke më pyetur me gjysmë zëri: si e pi, me shumë a me pak?
Me pak, i them, dhe vazhdoj se, që kur i kam provuar për herë të parë të tilla kafe të stërmëdha në këto kupa kartoni, ato më kanë shërbyer edhe për të ngrohur duart. Këtej bën dimër, vëlla, jo si tek ne!
Ai më miraton me kokë, duke më thënë: Ekspres pale të gjesh këndej. Harroje!
Ai është nja dhjete vjet më i madh nga unë dhe ka këtu plot 13 vjet.
Pas çdo telefonate të tij kam thënë me vete: me siguri që do prej meje ndonjë informacion nga atdheu, do të shkëmbejë ndonjë mendim për politikën atje, apo nuk kaloi edhe një fushate e ashpër zgjedhjesh pak muaj më përpara.
Në fakt më kishte ftuar, e thënë shkoqur, thjeshtë për të llafosur. Siç më shpjegoi, dy djemtë i ka të martuar dhe jetojnë disi larg prej tij; Kur kanë ardhur janë vendosur në një lagje të largët të këtij qyteti të madh, lagje i thënçin sepse ka më shumë banorë se çdo qytet atje në atdheun tonë. Atij as i shkon në mendje se mund të lëvizë prej andej jo sepse nuk do, por sepse e sheh të pamundur. Ndoshta për këtë zgjedhje ndikon mosha, ndoshta paaftësia për tú ambientuar në këtë vend të stërmadh, ndoshta fëmijët, por edhe sepse kur kanë ardhur këndej familjarisht e kanë shitur shtëpinë në atdhe, e praktikisht edhe po të duan të kthehen s’kanë se ku, së paku hë për hë.
Nga përtesa a s’di përse, më thotë, di vetëm pesë fjalë anglisht, se nuk mësohet gjuha e huaj, more vëlla, në moshën tonë, por do ti qe nuk mund t’i jap as maqinës, vazhdon, ndonëse e kam provuar dhe desh lashë kokën këtu e dhjetë vjet më parë. E, pra, pa maqinë këtu, të duket vetja sikur je i burgosur, shton, duke parë nga unë, dhe e mbyll fjalinë duke më thënë, megjithëse siç e dinë të gjithë, liria këtu është me pashë.
Përse më keni kërkuar?- kjo pyetje, e thënë me një ndjenje respekti për moshën e tij, më erdhi disa herë në grykë por zë nuk nxora.
Ai me një dëshirë të papërmbajtur më tregonte histori nga e kaluara, një, dy, tre, nga kooperativa bujqësore ku kishte punuar, duke përmendur shumë emra njerëzish, krejtësisht të panjohur nga unë.
E dëgjoja me vëmendje sepse tregonte shumë bukur, me theksime të vrullshme, mes të tjerave edhe me plot situata komike, dhe gjithnjë i shoqëronte fjalët me një nënqeshje. Por nuk ishte gaz, ishte diçka e zbehtë, sikur ai me sytë e mendjes po shihte një film bardh e zi për ndodhi të një kohe që nuk mund të kthehet pas.
Veç ta dëgjoje me çfarë pasioni fliste! Ai kishte nevojë për të folur, pa e ndërprerë, prandaj vetëm duhej të kishe durim ta dëgjoje, sepse edhe kur nisja unë, disi me mirësjellje, të rrëfeja ndonjë ngjarje të përafërt me ato për të cilat më fliste gjithë pasion ai, më ndërpriste shpejt e shpejt dhe vazhdonte si një mitraloz i vjetër të rreshtonte fjalë të tjera, situata, konflikte, zgjidhje, një jetë plot dallgë, siç më tha. S’la shok e mik pa përmendur, duke thënë shpesh “ndjesë pastë”, duke iu përvijuar në fytyrë një si ngërç. Ai shpaloste kështu përpara meje një jetë të tërë, me dëshirën që të rrëfente gjithçka, qoftë edhe ca nuanca të pa rëndësishme jete, që si gjithkujt, edhe atij i ishin fshehur të ndrydhura në labirintet e pafundme të trurit, me dëshirën që të dalin një ditë, kurdo, në dritë të diellit, siç del një zhytës pas kredhjes së tij në ujërat e detit.
Ngaqë sa herë që vij këtu ndjehem si i humbur në këtë vend, krejtësisht i ndryshëm nga jeta që bëj atje në qytetin ku jetoj, sepse jam në mes të një turme të stërmadhe e laramane në gjithçka, e cila në rrugë shoh që ecën thuajse vetëm në maqina dhe në të tilla mjedise është “vetë zot e vetë shkop”, si në një lëvizje brouniane, kur u takuam i thashë “Ju qofshi që jetoni këtu. Këtu s’e merr vesh i pari të dytin. Ndryshe është atje tek ne. Të pihet një kafe, del; Të bëhet një muhabet, takon një shok; Ke të njohur e farefis, ke shokë që nga fëminia, kurse këtu të merr malli të shohësh një njeri që të shikon në sy, pa le të të njohë”.
Ndoshta ia thashë ato fjalë sepse isha mërzitur duke e pritur, ndoshta sepse po bëhesh një muaj që kisha ardhur këtu, duke ndryshuar shumëçka në ritmin e jetës, në marrëdhëniet me njerëzit, duke ndjerë sidomos mungesën e shokëve të vjetër atje në atdhe, atë ngrohtësi që më rrethon në bisedat me ta.
As nuk doja t’ía dija se me ato fjalë sikur kisha vënë dorë mbi një plagë akoma të pambyllur në shpirtin e tij. Aq më tepër nuk e kuptova efektin e tyre edhe pas tri orëve e ca që ndejtëm së bashku – ai trego e unë dëgjo -, sepse i shkujdesur, e thuajse me të qeshur i përsërita, “Ju qofshi që jetoni këtu!”.
– Eh, more vëlla,- më tha pasi heshti një çast,- çfarë të bën fëmija s’ta bën Perëndia. Isha mirë e bukur atje në vendin tim, por ç’t’u bëj djemve, ç’t’i bej gruas! Ata më sollën këtu. Tani më merr malli të flas me një njeri dhe s’kam me kë. Gruaja, si të gjitha gratë në këtë moshë, as ma vërshëllen. Vetëm kur jam sëmurë ndonjëherë, me grip dhe me një si bllokim në zemër, për të cilën mjekët më thanë se nuk është ndonjë gjë serioze, ajo kujtohet se edhe unë jam në këtë botë. Djemtë vijnë ngandonjëherë, siç thonë, për të parë mamanë. Ndoshta e kam gabim, por mua më është mbushur mendja që ata nuk harrojnë se kam qenë gjithnjë i sertë me ta. Dy nipat, fëmijët e djalit të madh, se i vogli nuk ka fëmijë, kur i takoj dhe i pyes për mësimet, me thonë “More gjysh, gjithnjë me moralizime ti”. Ata, bereqaversen, e dinë gjuhen amtare, por pas atyre dy tre fjalëve më kthejnë shpinën sikur të më thonë “Ç’na mërzite edhe ti, gjysho”. Jam i bindur që do të ndërrojnë, ngaqë po rriten, siç jam i bindur se mund e do të kthehen një ditë atje ku kanë lindur. Njëri nga djemtë e ka mendjen e ndarë, do të shkojë në vendlindje.
I njohuri im heshti, më në fund heshti, dhe uli kokën. Vetëm mes buzëve i vinte një si pikëpyetje a pikëçuditëse, sikur po numëronte diçka të padukshme.
– Ja përse të mora në telefon,- vazhdoi pas pak, – që të shkëmbejmë ndonjë llaf, sepse edhe një shok të vjetër që kam këtu, ka ikur tek djali i tij në Fllorida, – ll-në e theksoi fort, ndoshta si amerikanët -, se kështu bën përhera – vjen këndej në verë dhe ikën në dimër. Po unë ku të mbytem? Për të ardhur në atdhe më duhen një mijë dollarë për vete e një mijë për gruan, se vetëm nuk e lë, pale që as ajo s’më le të bëj hap. Për të lexuar, s’lexoj dot se edhe sytë po më lënë. Per te pire ndonjë gote, s’kam me ke. Për te punuar s’mundem se nuk di te flas gjuhen e këtyre. Atëherë, kujt i duhem unë këtu? Perse jam unë këtu? Sepse deshën fëmijët e me sollën, sepse thonin me mburrje pas demokracisë: Kemi patur gjyshin në Amerikë, e kemi patur të famshëm- hiç fare !, e kemi patur të pasur – hiç fare!, por na la, ama, si peshqesh, mua dhe gruan që të bëhemi amerikanë se s’bën. Po kujt i duhem unë këtu, se nuk t’u përgjigja? Askujt.
Heshti përsëri, aq sa m’u duk se s’kishte për të folur më, por vetëm për një çast, sepse pastaj tha vrullshëm: E, megjithatë, shpesh kur nuk jam i dëshpëruar si këto ditë, them me vete “God bles America!” Po përse, thua ti? Sepse Amerika po më jep asistencë, mua dhe gruas, sa katër pensione në muaj që marr atje, megjithëse lashë kockat kodrave dhe fushave; Sepse djemtë m’u bënë të mbarë dhe nuk hynë në shtigje të liga, që fatkeqësisht atje në vendin tonë të bëjnë pusi. E di si themi nga anët tona,- vazhdoi,-“Shtegu i lig të merr dyfekun”.
Kishim arritur në qendër te stacionin ku do të merrnim trenin të dy. Ai zbriste disa milje pas meje, siç më tha, tre ndalesa më tej. Më preu edhe mua një gjysmë bilete normale, si të isha “old man”, duke më shkelur syrin para dy grave të zeshkëta që na liruan rrugën.
Në tren thuajse nuk folëm fare. Duke u përshëndetur, sepse do të zbrisja, më pyeti:
– Deri kur do të qëndrosh këndejza?
– Deri në fund të prillit, – iu përgjigja.
Ndërsa ndjeheshin frenat e trenit që shtrëngoheshin mbi shina, ai vazhdoi:
– Po nëse vdes, a do të më vish për një kafe të fortë, si ato që pijmë andej nga anët tona?
E pashë me dhembje. I qesha, por s’kishte më kohë për të nxjerrë asnjë fjale, sepse treni i rëndë lëvizi përsëri me vrull dhe unë mbeta në platformë si i hedhur në të pa vetëdije, siç hidhet diçka pa vlerë në një qoshe rruge. Ai sakaq kishte ngritur dorën si për të më përshëndetur në segmentin e fundit të sekondës që më shihte akoma pa hyrë treni në tunelin e errët.
E çfarë mund t’i thosha edhe nëse mund të më dëgjonte?!, pyeta veten. Asgjë nuk do t’i thosha, pas atyre fjalëve që më tha kur po ndaheshim ” Eh, vëlla, nuk është lehtë të jesh edhe shqiptar, edhe amerikan””!
