Si arritën njerëzit të sfidonin pesë pandemitë që vranë pothuajse gjysmën e popullsisë së botës?
Nga Dave Roos
Ndërsa lulëzuan civilizimet njerëzore, lulëzuan edhe sëmundjet infektive. Një numër i madh i njerëzve që jetonin afër njëri-tjetrit dhe kafshëve, shpesh me kushte higjienike dhe ushqimore të dobëta, siguruan terren pjellor për sëmundje. Rrugë të reja tregtare jashtë shteteve përhapen infeksionet e reja, duke krijuar pandemitë e para globale. Ja se si përfunduan përfundimisht pesë nga pandemitë më të këqija në botë.
Murtaja e Justinianit
Nuk mbeti më askush për të vdekur
Tre nga pandemitë më vdekjeprurëse në histori u shkaktuan nga një bakter i vetëm, Yersinia pestis, një infeksion fatal i njohur ndryshe si murtaja.
Murtaja e Justinianit mbërriti në Kostandinopojë, kryeqyteti i Perandorisë Bizantine, në vitin 541 të erës sonë. Ajo u mbart mbi Detin Mesdhe nga Egjipti. Pleshtat e mbërthyer nga murtaja goditën minjtë e zinj që rrinin me grurin e tregtuar nga Perandori Justinian.
Plaga shkatërroi Kostandinopojën dhe u përhap si zjarr në të gjithë Evropën, Azinë, Afrikën e Veriut dhe Arabinë, duke vrarë rreth 30 deri në 50 milionë njerëz, ndoshta gjysmën e popullsisë së botës aso kohe.
“Njerëzit nuk dinin se si ta luftonin atë, përveç përpjekjes për të shmangur njerëzit e sëmurë”, thotë Thomas Mockaitis, profesor historie në Universitetin DePaul. “Në lidhje me mënyrën se si përfundoi murtaja, supozimi më i mirë është se shumica e njerëzve në një pandemi në një farë mënyre mbijetojnë, dhe ata që mbijetojnë kanë imunitet.”
Vdekja e Zezë
Shpikja e karantinës
Murtaja kurrë nuk u zhduk, dhe kur u kthye 800 vite më vonë, ajo vrau në mënyrë të pamatur. Vdekja e Zezë, e cila goditi Evropën më 1347, mori 200 milionë jetë në vetëm katër vjet.
Sa i përket mënyrës së ndalimit të sëmundjes, njerëzit ende nuk kishin kuptim shkencor të infektimit, thotë Mockaitis, por ata e dinin që kishte të bënte me afërsinë. Kjo është arsyeja pse zyrtarët që mendojnë përpara në qytetin port të kontrolluar nga Venediku, Ragusa, vendosën të mbajnë në izolim marinarët e sapoardhur derisa të mund të provonin se nuk ishin të sëmurë.
Në fillim, marinarët mbaheshin në anijet e tyre për 30 ditë, gjë që u bë e njohur në ligjin Venecian si një “trentino”. Ndërsa koha kalonte, venecianët rritën izolimin e detyruar në 40 ditë ose një karantinë, origjina e fjalës karantinë dhe fillimi i praktikës së saj në botën perëndimore.
“Kjo patjetër që kishte një efekt” thotë Mockaitis.
Murtaja e Madhe e Londrës
Mbyllja hermetike e të sëmurit
Londra kurrë nuk pushoi pas Vdekjes së Zezë. Murtaja u rishfaq përafërsisht çdo 10 vjet, nga 1348 në 1665—40. Dhe me çdo epidemi të re të murtajës, 20 për qind e burrave, grave dhe fëmijëve që jetonin në kryeqytetin britanik, vdiqën.
Nga fillimi i viteve 1500, Anglia vendosi ligjet e para për të ndarë dhe izoluar të sëmurët. Shtëpitë e goditura nga murtaja ishin shënuar me një tufë sanë të lidhur në një shtizë jashtë. Nëse një person do kishte infektuar anëtarët e familjes, ai duhej mbajtur një shtizë të bardhë kur dilte në publik. Macet dhe qentë besohej se mbanin sëmundjen, kështu që ndodhi një masakër me shumicë e qindra mijëra kafshëve.
Murtaja e Madhe e vitit 1665 ishte e fundit dhe një nga më të këqijat e shpërthimeve shekullore, duke vrarë 100 000 londinezë në vetëm shtatë muaj. I gjithë argëtimi publik u ndalua dhe viktimat u mbyllën me forcë në shtëpitë e tyre për të parandaluar përhapjen e sëmundjes.
Sado mizore të ishte mbyllja e të sëmurëve në shtëpitë e tyre dhe varrosja e të vdekurve në varre masive, ajo mund të ketë qenë mënyra e vetme për t’i dhënë fund shpërthimit të fundit të murtajës.
Lija
Sëmundja evropiane që shkatërroi Botën e Re
Lija ishte endemike në Evropë, Azi dhe Arabi për shekuj me radhë, një kërcënim i vazhdueshëm që vrau tre në dhjetë njerëz të infektuar dhe i la të tjerët me plagë të prera. Por shkalla e vdekjeve në Botën e Vjetër u zbeh në krahasim me shkatërrimet e bëra në popullatat vendase në Botën e Re, kur virusi i lisë arriti në shekullin XV, me eksploruesit e parë evropianë.
“Nuk ka pasur asnjë vrasje në historinë njerëzore për t’u përputhur me atë që ndodhi në Amerikë: 90 deri 95 për qind e popullsisë autoktone u zhduk gjatë një shekulli”, thotë Mockaitis.
Shekuj më vonë, lija u bë epidemia e parë e virusit që përfundoi me një vaksinë. Zbulimi i vaksinës u bë në shekullin XVIII.
Kolera
Një fitore për hulumtimet e shëndetit publik
Në fillim të mesit të shekullit XIX, kolera gjunjëzoi Anglinë, duke vrarë dhjetëra mijëra njerëz. Teoria mbizotëruese shkencore e ditës tha se sëmundja u përhap nga ajri i ndyrë i njohur si “miazmë”. Por, një mjek britanik me emrin John Snoë dyshoi se sëmundja misterioze, e cila vrau viktimat e saj brenda disa ditësh me simptoma, fshihej në ujin e pijshëm të Londrës.
Snoë veproi si një Sherlock Holmes shkencor, duke hetuar të dhënat e spitalit dhe raportet e morgut, për të gjetur vendet e sakta të shpërthimeve vdekjeprurëse. Ai krijoi një tabelë gjeografike të vdekjeve nga kolera për një periudhë 10 ditore dhe gjeti një grup prej 500 infeksionesh fatale, përreth pompës Broad Street, një qytet i njohur për pijet e ujit.
Ndërsa kolera është çrrënjosur kryesisht në vendet e zhvilluara, ajo është ende një vrasës i vazhdueshëm në vendet e botës së tretë, të cilat nuk kanë trajtim adekuat të ujërave të zeza dhe qasje në ujë të pastër të pijshëm.
History
